40 năm sáng tạo hình tượng Bác Hồ trên sân khấu

Một hoạt cảnh Bác Hồ với thiếu nhi các dân tộc do nghệ sĩ Văn Tân thể hiện.

Cách đây 21 năm, ngày 18-5-1992, những nghệ sĩ, diễn viên thể hiện hình tượng Bác Hồ trên sân khấu ở chương trình biểu diễn báo cáo các tác phẩm sân khấu về Bác Hồ với các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước nhân Kỷ niệm 102 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn nhớ mãi những tình cảm và lời chỉ bảo, nhắc nhở của Thủ tướng Phạm Văn Đồng khi đó: Phải làm sao để các tác phẩm về Bác Hồ hay hơn nữa, nhiều hơn nữa, thường xuyên hơn nữa. Hình tượng Bác Hồ trên sân khấu rất cảm động và cần phải thông qua những nỗi xúc động ấy để mỗi người chúng ta sống, làm việc theo gương Bác.

Nguyên Tổng Bí thư Đỗ Mười cũng đến dự buổi biểu diễn và căn dặn: Văn nghệ sĩ, nhất là sân khấu, cần phải thể hiện hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh một cách sinh động, sáng tạo để toàn Đảng, toàn dân, toàn quân tìm thấy những bài học từ những phẩm chất cao quý vĩ đại của Người...

Nhiều thế hệ nghệ sĩ trong những thập kỷ qua đã cố gắng nghiên cứu rất công phu để thể hiện hình tượng Bác Hồ trên sân khấu, mong muốn đem tới người xem một phần về con người và tư tưởng sáng ngời của Chủ tịch Hồ Chí Minh, một Anh hùng giải phóng dân tộc, một danh nhân văn hóa thế giới, một lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam. Đó là một việc làm vô cùng khó khăn nhưng đã được họ thể hiện thành công với những tên tuổi đã ghi dấu ấn đối với sân khấu cách mạng Việt Nam khi thể hiện hình tượng Bác Hồ như: Sỹ Hùng, Đức Trung, Tiến Hợi, Tiến Thọ và Văn Tân. Đặc biệt trong số các nghệ sĩ, diễn viên nêu trên, nghệ sĩ Văn Tân là người suốt 40 năm liên tục thể hiện hình tượng Bác Hồ trên sân khấu khắp các tỉnh, thành phố trong cả nước. Khi thì độc diễn, lúc thì đồng diễn cùng các nghệ sĩ khác trong một vở diễn chung, song những diễn xuất của ông luôn luôn gây ấn tượng và cảm xúc cho người xem. Nghệ sĩ Văn Tân có lợi thế hóa trang giống Bác Hồ trong những năm sau năm 1954 và quan trọng hơn là Văn Tân đã cố gắng thể hiện được phong cách của Người qua những tư liệu về các cuộc tiếp xúc, thăm hỏi hoặc nói chuyện với nông dân, công nhân, phụ nữ, bộ đội, trí thức, thiếu nhi...

Chương trình thể hiện hình tượng Bác Hồ trên sân khấu do Viện Sân khấu Việt Nam tổ chức biểu diễn năm 1992 đã được lưu diễn tại nhiều nơi trong khắp các địa phương trên cả nước. Ở đâu hình tượng Bác Hồ do các nghệ sĩ tên tuổi biểu diễn, trong đó có Văn Tân, đều được đồng bào, chiến sĩ đón nhận nồng nhiệt. Ngoài chương trình này, tính từ năm 1974, lần đầu nghệ sĩ Văn Tân thể hiện hình tượng Bác Hồ trong vở kịch Một kỷ niệm cao quýcùng Đoàn kịch Hà Bắc với nghệ thuật hóa trang tài tình của họa sĩ Nhữ Đình Nguyên, cho đến cuối năm 2013, ông đã có tổng cộng 1.714 buổi diễn thể hiện hình tượng Bác Hồ. Trong năm 2008, hưởng ứng việc Học tập làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, nghệ sĩ Văn Tân đã 60 tuổi nhưng vẫn tự sáng tác và biểu diễn cùng tập thể nghệ sĩ Câu lạc bộ chèo Bắc Giang thành công hoạt cảnh Đời Bác sáng mãi lòng tatại nhiều nơi. Hoạt cảnh này đã được các đồng chí lãnh đạo Ban Tuyên giáo T.Ư đánh giá cao và coi đây là một tấm gương đáng học tập về một nghệ sĩ tuổi đã cao mà vẫn lao động nghệ thuật hăng say với tấm lòng kính yêu Bác Hồ, là tấm gương cho thế hệ nghệ sĩ trẻ hiện nay noi theo. Hoạt cảnh này được xây dựng từ những câu chuyện vô cùng sinh động và cảm động về Bác Hồ với mọi tầng lớp nhân dân.

Đã có hàng trăm bài viết đánh giá cao về khả năng thể hiện hình tượng Bác Hồ trên sân khấu của nghệ sĩ Văn Tân trong suốt 40 năm qua. Ông xứng đáng với những danh hiệu, giải thưởng được trao như: Huy hiệu Bác Hồ, Huy chương Chiến sĩ Văn hóa, Huy chương Vì thế hệ trẻ Việt Nam, Huy chương Vì sự nghiệp sân khấu Việt Nam, Huy chương Vì sự nghiệp văn học - nghệ thuật Việt Nam, Giải thưởng Đào Tấn... và được nhận kỷ lục Việt Nam là nghệ sĩ thể hiện hình tượng Bác Hồ thành công và nhiều nhất trên sân khấu. Kỷ lục cũng ghi nhận trong 40 năm biểu diễn, nghệ sĩ Văn Tân đã phục vụ hàng nghìn đồng bào ở các vùng, miền trong cả nước, phục vụ 172 đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước qua các thế hệ, trong đó có 67 đồng chí lãnh đạo đã xem các vở diễn, trích đoạn vở diễn, hoạt cảnh có hình tượng Bác Hồ do Văn Tân thể hiện từ hai lần trở lên với 77 lần khen thưởng từ cấp Trung ương đến địa phương.

Với những cống hiến của mình, nghệ sĩ Văn Tân, người đã dành trọn đời mình lao động nghệ thuật đầy sáng tạo, thể hiện thành công hình tượng Bác Hồ, đã ghi dấu ấn đậm nét trong lịch sử sân khấu cách mạng Việt Nam và trong lòng công chúng yêu sân khấu.

Giáo sư HOÀNG CHƯƠNG