VN cần nâng dần tuổi nghỉ hưu

Cố vấn Bista

Quá trình xây dựng và phát triển hệ thống BHXH thông thường đòi hỏi phải thường xuyên đánh giá và nếu cần thiết thì phải thay đổi tham số của hệ thống cho phù hợp với tình hình kinh tế, xã hội mới, ví dụ thay đổi tuổi nghỉ hưu.

Già hóa dân số đã là một thực tế trên toàn cầu, trong đó có các nước châu Á. Vì vậy, hệ thống hưu trí các nước, trong đó có VN, buộc phải xem xét ảnh hưởng của những thay đổi này.

Mặc dù dân số VN vẫn chưa phải đã già, nhưng quá trình già hóa ở VN diễn ra rất nhanh trong hai thập niên qua. Theo Ngân hàng Thế giới, tuổi thọ trung bình của VN đã tăng từ 66 (năm 1990) lên 76 (năm 2014). Điều đáng chú ý là, tuổi thọ trung bình tính từ năm 60 tuổi, có nghĩa là tuổi thọ trung bình của người VN khi họ đến 60 tuổi, là 81. Con số này ngang với tuổi thọ ở rất nhiều quốc gia giàu có hơn VN, như Brazil hay Thái Lan, và chỉ kém 3 - 4 năm so với các nước Tây Âu.

Dân số vẫn tiếp tục già hóa. Nếu tuổi nghỉ hưu vẫn giữ ở 60 đối với nam giới và 55 đối với nữ giới, tỷ lệ người nghỉ hưu so với người đang trong độ tuổi LĐ dự đoán sẽ tăng từ 19,4% (năm 2009) lên 59,5% (2049), và tiếp tục lên 77,7% (năm 2099). Trong bối cảnh tuổi thọ trung bình ở VN đã và sẽ tiếp tục tăng nhanh, và tỷ lệ người trong độ tuổi LĐ so với người nghỉ hưu đang ngày càng giảm đi do mức sinh giảm cũng như tuổi thọ tăng lên, VN cần nâng dần tuổi nghỉ hưu để cải thiện tình hình cân đối về tài chính giữa đóng và hưởng.

Với xu hướng già hóa dân số dự báo cho VN, đáng lưu ý là tăng tuổi nghỉ hưu sẽ giúp bù đắp phần LĐ bị thiếu hụt khi số người trong độ tuổi LĐ bị giảm sút cũng như để duy trì tính bền vững về tài chính của hệ thống hưu trí. Nếu tuổi nghỉ hưu được nâng lên 65 đối với cả nam và nữ, tỷ lệ người nghỉ hưu so với người trong độ tuổi LĐ sẽ tăng từ từ hơn, 10,9% (2009) lên 30,7% (2049) và 47,5% vào năm 2099. Nhờ vậy, quỹ hưu trí sẽ bớt bị áp lực về tài chính hơn so với nếu tuổi nghỉ hưu được giữ nguyên như hiện nay.

Một điểm cũng quan trọng là tuổi nghỉ hưu của phụ nữ nên được nâng lên dần dần cho bằng với tuổi nghỉ hưu của nam giới để tận dụng được nguồn lực đang có, đồng thời đảm bảo sự bình đẳng giữa nam và nữ. Mọi người thường có xu hướng nghĩ rằng tuổi nghỉ hưu của nữ giới thấp hơn là có lợi cho họ. Trên thực tế, việc nghỉ hưu sớm hơn nam giới khiến thời gian tham gia đóng BHXH của nữ giới bị ngắn hơn, và do vậy mức lương hưu của họ bị ảnh hưởng đáng kể. VN cần có giải pháp để tăng thời gian tham gia đóng bảo hiểm của LĐ nữ, bắt đầu bằng việc quy định tuổi nghỉ hưu bằng nhau và qua đó cải thiện mức hưởng lương hưu cho LĐ nữ.

Điều chỉnh tham số là một phần tất yếu trong suốt thời gian tồn tại của hệ thống BHXH. Hệ thống bảo hiểm của các nước phương Tây đã trưởng thành và tồn tại từ lâu, nhưng các nước này vẫn liên tục cải cách hệ thống BHXH của họ. Khả năng cân đối về tài chính của hệ thống sẽ phụ thuộc vào nhiều tham số, ví dụ tuổi nghỉ hưu, thời gian đóng góp, tỷ lệ đóng góp, mức lương làm căn cứ đóng bảo hiểm và công thức tính mức hưởng.

Celine Peyron Bista
Cố vấn trưởng dự án về bảo hiểm xã hội khu vực ASEAN của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO)