Văn Miếu Quốc Tử Giám - những giá trị kiến trúc trường tồn

Lịch sử lâu đời

Văn Miếu Quốc Tử Giám nằm ở phía Nam thành Thăng Long xưa (nay thuộc quận Đống Đa, Hà Nội), được xây dựng năm 1070 dưới thời vua Lý Thánh Tông.

Cổng vào Văn Miếu Quốc Tử Giám. Ảnh intenet

Đến năm 1076, vua Lý Nhân Tông cho lập trường Quốc Tử Giám bên cạnh Văn Miếu với mục đích chính là dạy học cho các hoàng tử và những người tài trong thiên hạ. Quốc Tử Giám từ đó trở thành trường đại học đầu tiên của Việt Nam. Như vậy Văn Miếu vừa là nơi tổ chức các kì thi của quốc gia thời xưa, cao nhất là kì thi tiến sĩ, vừa là nơi thờ tự Khổng Tử, các nhà Nho và các danh nhân có công trong nền giáo dục nước nhà.

Trải qua nhiều triều đại, từ thời nhà Trần, thời Hậu Lê, thời Lê rồi đến thời Nguyễn, sau nhiều lần tu tạo, đổi tên và di dời, cuối cùng Văn Miếu Quốc Tử Giám đã về với vị trí như ngày nay, minh chứng thời gian cho sự thành lập kinh thành Thăng Long, trở thành biểu tượng văn hóa của Việt Nam.

Khối kiến trúc cổ, độc, đẹp

Văn Miếu Quốc Tử Giám có thể nói nằm được ở vị trí đắc địa, bốn mặt đều là những con phố đông người. Cổng chính (phía Nam) là phố Quốc Tử Giám, phía Bắc là phố Nguyễn Thái Học, phía Tây là phố Tôn Đức Thắng và phía Đông là phố Văn Miếu. Tuy nằm cạnh chốn đông vui, sôi nổi như vậy, nhưng Văn Miếu vẫn không mất đi vẻ đẹp yên tĩnh trầm mặc vốn có. Tổng diện tích quần thể kiến trúc Văn Miếu khoảng 54.331 km2 gồm Hồ Văn, vườn Giám và nội tự - khu Văn Miếu Quốc Tử Giám được bao quanh bằng tường gạch vồ.

Khuê Văn Các cổ kính nằm trong khu kiến trúc Văn Miếu Quốc Tử Giám

Nội tự được chia làm 5 khu vực chính. Khu thứ nhất từ cổng Văn Miếu đến cổng Đại Trung với 3 gian lợp ngói, 2 bên là cổng nhỏ có tên Thành Đức và Đạt Tài. Khu thứ hai nổi bật với Khuê Văn Các. Đây là công trình kiến trúc vô cùng độc đáo, được xây dựng năm 1805 gồm 2 tầng, 8 mái, 4 mặt đều có cửa sổ tròn với con tiện tỏa ra 4 phía tượng trưng cho hình ảnh sao Khuê tỏa sáng trên mái lợp ngói ống. Hình ảnh Khuê Văn Các cũng đã trở thành một phần biểu tượng cho Hà Nội, biểu tượng cho nét văn hóa kiến trúc Việt.

Khu thứ ba là khu bia Tiến sĩ dựng từ năm 1484, ghi họ tên, quê quán của 1.307 vị Tiến sĩ của 82 khoa thi. Bia Tiến sĩ cũng là một trong những di tích nổi tiếng của Văn Miếu, được khắc trên loại đá màu xanh, kích thước không đều nhau, chạm khắc hoa văn tinh xảo. Trên mỗi tấm bia lại khắc một bài văn chữ Hán, ca ngợi công ơn của các triều vua, lí do mở khoa thi, số lượng thí sinh thi, tên người có trách nhiệm với kì thi, họ tên, quê quán những học sĩ đỗ đạt… Bia được đặt trên lưng rùa tượng trưng cho Long, Ly, Quy, Phượng. Rùa sống lâu, có sức khỏe nên việc đặt bia Tiến sĩ trên lưng rùa đá thể hiện sự tôn trọng hiền tài và trường tồn mãi mãi. Bia Tiến sĩ cùng lưng rùa đã trở thành công trình kiến trúc đẹp, nổi bật trong quần thể kiến trúc Văn Miếu.

Bia Tiến sĩ đặt trên mai rùa - một biểu tượng kiến trúc độc đáo.

Khu thứ tư là sân Đại bái, trước đây thờ bài vị của 72 học trò xuất sắc của Khổng tử và Tu nghiệp Quốc Tử Giám Chu Văn An. Khu cuối cùng là nhà Thái Học, vốn là Quốc Tử Giám xưa, trường đại học đầu tiên của Việt Nam.

Một điều để tạo cho Văn Miếu hai chữ “độc đáo” đó là các công trình kiến trúc đều được làm bằng gỗ lim, gạch đất nung, ngói mũi hài. Những nguyên liệu đó phảng phất mùi của cổ xưa, mùi của vẻ đẹp cổ kính mà tôn nghiêm. Qua nhiều lần tu sửa dưới nhiều triều đại, nó mang những nét đặc trưng của kiến trúc nghệ thuật của thời Lê, thời Nguyễn.

Hoa văn được chạm khắc một cách tinh xảo

Mái được lợp bằng ngói mũi hài thể hiện sự cổ kính, uy nghiêm

Cầu thang làm từ gỗ lim mang nét cổ xưa

Năm 2012, Văn Miếu Quốc Tử Giám đã được đưa vào danh sách xếp hạng 23 di tích Quốc gia đặc biệt. Hiện Văn Miếu Quốc Tử Giám mở cửa đón khách tham quan tất cả các ngày trong tuần, là một trong những điểm tham quan thu hút nhiều khách du lịch nhất trên địa bàn Thủ đô Hà Nội.

Hải Linh Trần