Vận mệnh chính trị của Tổng thống Brazil: Ngàn cân treo sợi tóc

Tổng thống Brazil Dilma Rousseff. Ảnh AFP

Bà đã đánh bại liên minh các đảng phái trung hữu với kết quả thắng sít sao, giành được quyền tiếp tục thực hiện di sản của Đảng Lao động trung tả, vốn đã lãnh đạo Brazil kể từ 2003.

Nhưng vào hôm Chủ Nhật tới đây, Quốc hội Brazil có thể sẽ có bước đi đầu tiên luận tội bà.

Mọi chuyện từ nay rất có thể sẽ diễn biến nhanh.

Đến đầu tháng Năm, bà có thể sẽ bị đình chỉ công việc và bị đưa ra tòa; và tới cuối năm, bà có thể sẽ bị chính thức cách chức.

Tại sao mọi chuyện lại diễn ra như vậy với một vị tổng thống chỉ mới ba năm trước còn nhận được tới 80% ủng hộ từ cử tri, theo kết quả của một cuộc thăm dò dư luận?

Hồ sơ trong sạch

Người ta đã chứng kiến mọi loại bê bối ở Brazil kể từ khi bà Rousseff tuyên thệ nhậm chức lần thứ hai, hồi tháng Giêng năm ngoái.

Từ hàng tỷ đô la bị các công ty xây dựng tư nhân và các chính trị gia lấy mất khỏi hãng dầu khí quốc gia khổng lồ Petrobras cho tới việc một thượng nghị sỹ quyền uy đàm phán để một nhân chứng chủ chốt thoát khỏi nhà tù, nước này đã bị chấn động về những tiết lộ tham nhũng động trời.

Dường như toàn bộ giới chính trị gia đều bị dính dáng ít nhiều tới những thỏa thuận mờ ám.

Tuy nhiên, trong mọi cuộc điều tra tham nhũng, có một người luôn giữ được cho tên mình sạch sẽ: Tổng thống Dilma Rousseff.

Ngay cả phe đối lập cũng thừa nhận bà là một chính trị gia trung thực.

Bà là người có lẽ sẽ phải trả giá đắt nhất cho nhiều vụ bê bối mà Brazil đang phải đối mặt.

Kinh tế, chứ không phải là tham nhũng

Cho tới nay, cá nhân bà Rousseff nó lẽ chưa hề bị hoen ố về vấn đề tham nhũng, nhưng việc bà xử lý kinh tế lại gây nhiều tranh cãi.

Và đây là lập luận mà phe đối lập dựa vào để đòi luận tội bà.

Kinh tế Brazil bắt đầu đi xuống từ 2011, khi Trung Quốc trở nên giảm tốc và hàng hóa Brazil bắt đầu mất giá trên các thị trường quốc tế.

Trước đó, Brazil đã có một thập niên tăng trưởng vững và tái phân phối thu nhập rất tốt.

Tổng thống và bộ máy của bà đã coi việc suy giảm chỉ có tính tạm thời, và đã đưa ra những biện pháp kích thích đắt giá để giữ cho ngành tài chính tiếp tục tăng trưởng cho tới khi kinh tế thế giới có dấu hiệu phục hồi.

Nhưng tiến độ phát triển chậm chạp của Trung Quốc đã trở thành điều bình thường, và toàn bộ các biện pháp mà chính phủ Brazil đưa ra đã nhanh chóng trở nên thiếu tính bền vững.

Bất chấp điều đó, bà Rousseff đã thắng cử với cam kết tiếp tục kích thích kinh tế và chỉ trích phe đối lập, những người nói cần phải có điều chỉnh, chẳng hạn như cần đánh thuế cao hơn và cắt giảm ngân sách mạnh hơn.

Nhưng một khi được bầu lại, bà đã tự ý theo đuổi cách điều chính tài chính khá là quyết liệt, khiến những người đã bỏ phiếu cho phe đối lập tức giận còn những ủng hộ viên của bà cảm thấy họ bị phản bội.

Sáng tạo trong việc lập sổ sách kế toán

Đưa ra những quyết định tồi về kinh tế thì không phải là tội phạm. Nhưng một trong những biện pháp mà bà Rousseff và bộ máy của bà thực hiện hồi 2014 đã bị một tòa án liên bang chuyên phân tích các tài khoản liên bang coi là bất hợp pháp.

Các chính phủ Brazil được yêu cầu phải đáp ứng được các mục tiêu thặng dư trong ngân sách do Quốc hội đề ra.

Bà Roussef bị cáo buộc là đã để cho các kỹ nghệ lập sổ sách kế toán sáng tạo được áp dụng để đưa khoản vay từ các ngân hàng công sang ngân khố nhà nước, làm tăng giả tạo khoản thặng dư ngân sách.

Điều này khiến các tài khoản chính phủ trông đẹp hơn thực tế.

Khoản thặng dư là một trong những biện pháp được cả nhà đầu tư vận dụng để chứng minh sự ổn định của nền kinh tế.

Bà Rousseff luôn nói rằng bà không phạm tội trong vấn đề ngân sách.

Bà nói nhiều tổng thống khác, các thị trưởng và thống đốc các tiểu bang luôn dùng cách này và chưa từng có ai bị trừng phạt cả.

Bà tổng thống nói vấn đề đã hoàn toàn bị lợi dụng để buộc tội bà.

Nhanh chóng mất điểm

Trong lúc cuộc tranh luận còn đang diễn ra thì bà Rousseff đã không thực hiện được kế hoạch điều chỉnh tài chính của mình.

Sau khi cắt giảm trợ cấp thất nghiệp và các khoản ngân sách dành cho cấp bộ, nền kinh tế bắt đầu bị co lại với tốc độ nhanh chóng khiến doanh thu của chính phủ bị giảm nhanh chóng.

Bộ trưởng Tài chính của bà Rousseff, Joaquim Levy, người được cho là sẽ thực hiện các cải cách của bà, đã rời nhiệm sở hồi tháng Mười Hai và chính phủ đã từ bỏ các mục tiêu thặng dư đề ra từ trước.

Năm 2015 là một năm thảm họa cho nền kinh tế Brazil.

Tới đầu 2016, nước này đã phải cắt giảm khoảng 1,5 triệu công ăn việc làm, và đã có một năm GDP giảm tệ nhất kể từ 1990 trở lại đây.

Brazil đã có mức lạm phát hai chữ số, cao hơn nhiều so với mục tiêu đề ra, và khoản nợ đã bị các cơ quanh xếp hạng tín dụng đánh tụt điểm xuống mức xấu.

Độc tài quân sự

Vấn đề kinh tế cho đến nay vẫn là mối đe dọa to lớn nhất đối với chiếc ghế tổng thống của bà Rousseff.

Bà khởi đầu sự nghiệp chính trị trong vị thế là một phiến quân Marxist hồi thập niên 1970, chống lại nền độc tài quân sự tàn độc tại Brazil.

Hồi thập niên 1980, khi Brazil trở thành một nền dân chủ, bà đã theo học ngành kinh tế và giữ một vị trí nhỏ trong chính trị địa phương tại thành phố Porto Alegre ở miền nam.

Luiz Inacio Lula da Silva - Tổng thống Brazil trong thời gian từ 2003 đến 2011 - đã dìu dắt bà trở thành vị nữ nguyên thủ đầu tiên của Brazil.

Bà Rousseff tin tưởng vào vai trò của chính phủ trong việc thúc đẩy phát triển và điều tiết thị trường.

Bà đưa niềm tin vào thực tiễn qua việc tái định nghĩa các quy tắc vận hành trong nhiều lĩnh vực kinh tế khác nhau, trong đó gồm cả năng lượng, dầu khí và ngân hàng.

Hôm Chủ Nhật tới, bà tổng thống sẽ phải đối diện với thách thức chính trị lớn nhất trong đời mình.

Nếu mất phiếu tại Hạ viện, bà sẽ ít có khả năng chặn được tiến trình luận tội.

Nhưng nếu thắng, bà sẽ trở nên mạnh mẽ hơn về mặt chính trị, tái kiểm soát được tình hình và tiếp tục đưa ra các cải cách kinh tế.

Đây sẽ là sự đi xuống nhanh chóng, gấp gáp cho bà Rousseff và nền kinh tế Brazil và việc vươn lên trở lại sẽ là một quá trình vật lộn dài hạn đầy khó khăn.

Điều gì sẽ xảy ra tiếp theo?

Hạ viện biểu quyết: Một vòng bỏ phiếu về việc luận tội tổng thống được trông đợi là sẽ diễn ra tại Hạ viện vào Chủ Nhật hoặc thứ Hai. Đa số hai phần ba là mức cần thiết để kết quả được đưa lên Thượng viện. Các điều tra mới nhất cho thấy số người muốn bỏ phiếu thuận chưa đủ để đạt tỷ lệ này.

Thượng viện biểu quyết về việc đưa ra xét xử: Nếu được chuyển lên Thượng viện thì Thượng viện chỉ cần đạt đa số quá bán là đủ để tạm ngưng chức vụ của bà trong thời gian tối đa là 180 ngày, là thời gian bà sẽ bị đưa ra xét xử. Phó tổng thống Michel Temer sẽ nắm quyền trong thời gian này.

Biểu quyết luận tội: Để bãi nhiệm bà Rousseff, sẽ cần đạt được hai phần ba phiếu thuận từ Thượng viện. Ông Temer sẽ tiếp tục nắm vị trí tổng thống trong giai đoạn chuyển tiếp, nếu việc bãi nhiệm xảy ra.

DANIEL GALLAS