Tìm cách chặn lạm thu phí giao thông

Ông Nguyễn Xuân Cường, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Đường bộ Việt Nam, cho biết cả nước hiện có 48 trạm thu phí hoàn vốn cho 43 dự án BOT do Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) quản lý đang kinh doanh, khai thác. Theo lộ trình, đến năm 2020, cả nước sẽ có thêm 30 trạm thu phí BOT hoạt động.

Tạo sự minh bạch

Theo ông Nguyễn Xuân Cường, Tổng cục Đường bộ vừa đề xuất với Bộ GTVT về việc khoán doanh thu cho các trạm thu phí BOT. Cơ sở của việc khoán doanh thu sẽ căn cứ vào số liệu khảo sát của Tổng cục Đường bộ và dự báo tăng trưởng lưu lượng xe hằng năm (căn cứ vào tốc độ tăng trưởng kinh tế). Thời gian khoán là 5 năm/lần. Sau 5 năm, cơ quan có thẩm quyền sẽ tổng hợp số thu thực tế để làm cơ sở khoán cho giai đoạn tiếp theo.

Lý giải về đề xuất này, đại diện Tổng cục Đường bộ cho rằng nếu thực hiện được, bên cạnh sự minh bạch trong công tác thu phí giao thông, cơ chế khoán còn giúp các nhà đầu tư chủ động hơn. Đây thực sự là lời giải cho bài toán hài hòa lợi ích giữa người dân, doanh nghiệp và nhà nước, đồng thời góp phần hạn chế rủi ro. Trong trường hợp mức thu vượt khoán là có lãi, nếu dưới mức đó thì doanh nghiệp tự bỏ tiền ra bù vào và sẽ có điều chỉnh ở giai đoạn 5 năm tiếp theo.

“Việc khoán doanh thu chỉ được thực hiện trên kết quả thực của dự án sau khi đã được kiểm toán mức đầu tư, mức thu và thời gian thu phí. Đồng thời, Tổng cục Đường bộ, cơ quan quản lý nhà nước và nhà đầu tư sẽ phải cùng tính toán lưu lượng xe cũng như dự báo tốc độ tăng trưởng để đưa ra mức khoán hợp lý” - ông Cường giải thích.

Đề xuất khoán thu phí BOT được đặt ra trong bối cảnh có nhiều vấn đề liên quan tới chuyện thu phí chưa minh bạch thời gian gần đây. Thực tế, Tổng cục Đường bộ cũng đã liên tục giám sát các trạm thu phí BOT.

Trong tháng 7-2016, đơn vị này đã có cuộc kiểm tra 10 ngày tại các trạm thu phí trên đường cao tốc Pháp Vân - Cầu Giẽ (Hà Nội). Tiếp đó, từ ngày 15-8, tổng cục kiểm tra tại trạm thu phí số 2, Km 82+300 trên Quốc lộ 5 (TP Hải Phòng) do Tổng Công ty Phát triển hạ tầng và Đầu tư tài chính Việt Nam quản lý, khai thác. Mới nhất là ngày 21-8, tổng cục bắt đầu giám sát 10 ngày liên tục đối với công tác thu phí tại trạm Đại Yên (TP Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh) do Công ty Cổ phần Phát triển Đại Dương quản lý, khai thác.

Qua các đợt kiểm tra, Tổng cục Đường bộ đã chứng minh các trạm thu phí BOT trên tuyến cao tốc Pháp Vân - Cầu Giẽ thu gần 2 tỉ đồng/ngày nhưng báo cáo chỉ có 1,2 tỉ đồng/ngày.

Trạm BOT Pháp Vân - Cầu Giẽ báo cáo chỉ thu phí được 1,2 tỉ đồng/ngày nhưng qua kiểm tra, Tổng cục Đường bộ phát hiện thu đến gần 2 tỉ đồng/ngày

Chờ chủ đầu tư... gật đầu

Dù đề xuất khoán thu phí BOT nhằm tạo sự minh bạch nhưng khi đưa vào thực tế, nhiều ý kiến cho rằng sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Trước tiên là hợp đồng đã được Bộ GTVT ký với nhà đầu tư không có điều khoản nào quy định về việc khoán thu.

“Việc này phải được nhà đầu tư đồng ý thì mới thực hiện được. Cơ quan quản lý nhà nước không thể cứ muốn khoán là khoán mà phải có sự thương thảo, thống nhất giữa các bên. Thậm chí, nếu nhà đầu tư không đồng ý thì cũng không thể triển khai” - ông Cường thừa nhận.

Ông Khúc Hữu Thanh Hải, Giám đốc Công ty Vận tải Đất Cảng (TP Hải Phòng), lo ngại việc khoán thu phí BOT sẽ làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người sử dụng dịch vụ. Bên nhận khoán bao giờ cũng muốn thu được nhiều hơn nên giá dịch vụ chắc chắn sẽ không bao giờ giảm. Ngoài ra, do giá dịch vụ (vé qua trạm thu phí BOT) hiện rất cao, người sử dụng đang cần sự quản lý đúng, đủ hoặc kéo dài thời gian khấu hao để có cơ hội giảm phí. Việc khoán thu chỉ nên áp dụng khi không thể quản lý được hoặc có tính cạnh tranh cao nhằm thu hút và đặt trách nhiệm cao hơn đối với đơn vị được khoán.

“Hiện nay, người dân muốn có sự minh bạch trong thu phí và đầu tư BOT để giám sát mức thu có hợp lý hay không. Do vậy lúc này nếu tính chuyện khoán thu phí là không hợp lý và chắc hẳn sẽ không được người dân đồng tình” - ông Hải nhìn nhận.

Trong khi đó, chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh cho rằng việc khoán thu phí BOT sẽ khó đạt được kỳ vọng là sự minh bạch trong thu phí. Bởi lẽ, việc kiểm tra, giám sát của cơ quan quản lý dễ bị buông lỏng khi họ chỉ quan tâm đến mức khoán phải thu. Theo ông Ánh, áp dụng công nghệ thu phí tự động để giám sát việc thu phí tại các trạm BOT là giải pháp hợp lý và hiệu quả hơn.

Nên áp dụng thu phí không dừng

Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Hồng Trường cho rằng để quản lý và chống thất thu, tiêu cực tại trạm thu phí BOT, cần triển khai đồng loạt các trạm thu phí không dừng. Ngoài ra, Tổng cục Đường bộ và các cơ quan thanh tra, kiểm tra cần tăng cường giám sát tại các trạm thu phí.

Theo ông Nguyễn Xuân Cường, công nghệ thu phí không dừng là phương án rất văn minh, hiệu quả, minh bạch bởi mỗi phương tiện đi qua trạm BOT đều có một tài khoản, phí tự động trừ vào tài khoản. Các số liệu này hằng ngày, hằng giờ sẽ được truyền về các bên liên quan, người ngoài không thể can thiệp.

Tuy nhiên, ông Cường cho rằng việc này cần có lộ trình thực hiện. Ông băn khoăn: “Chúng tôi dự định vận hành việc thu phí không dừng vào đầu tháng 7-2016 nhưng mốc mới nhất đã lùi xuống hết quý III/2016, hiện cũng sắp hết quý III và chưa biết có kịp không. Việc chậm trễ có nhiều nguyên nhân”.

Bài và ảnh: Văn Duẩn