Sau nhiều tranh cãi, Nhà nước vẫn độc quyền 20 loại hàng hóa, dịch vụ

Đây là quy định tại Nghị định 94/2017/NĐ-CP của Chính phủ về hàng hóa, dịch vụ, địa bàn thực hiện độc quyền Nhà nước trong hoạt động thương mại, chính thức có hiệu lực từ 1-10-2017. Theo đó, Nghị định này quy định 20 hàng hóa, dịch vụ Nhà nước độc quyền thương mại, bao gồm:

1. Hàng hóa, dịch vụ phục vụ mục đích, quốc phòng, an ninh

2. Sản xuất, mua, bán, xuất, nhập khẩu, tạm nhập, tái xuất, vận chuyển quá cảnh vật liệu nổ công nghiệp

3. Sản xuất vàng miếng

4. Xuất, nhập khẩu vàng nguyên liệu để sản xuất vàng miếng

5. Phát hành xổ số kiến thiết

6. Nhập khẩu thuốc lá điếu, xì gà (trừ trường hợp nhập khẩu để kinh doanh bán hàng miễn thuế)

7. Quản lý, nhập khẩu, xuất khẩu, mua, bán, bảo quản, bảo vệ hàng hóa thuộc danh mục dự trữ quốc gia

8. In, đúc tiền

9. Phát hành tem bưu chính Việt Nam

10. Sản xuất, xuất khẩu, nhập khẩu, mua, bán, vận chuyển, tàng trữ pháo hoa và các dịch vụ liên quan đến pháo hoa

11.Truyền tải, điều độ hệ thống điện quốc gia; xây dựng và vận hành thủy điện đa mục tiêu và điện hạt nhân có ý nghĩa đặc biệt quan trọng về kinh tế - xã hội

12. Dịch vụ công ích bảo đảm an toàn hàng hải (vận hành hệ thống đèn biển, vận hành hệ thống luồng hàng hải công cộng)

13. Dịch vụ công ích thông tin duyên hải (quản lý, vận hành khai thác hệ thống đài thông tin duyên hải)

14. Bảo đảm hoạt động bay (dịch vụ không lưu, dịch vụ thông báo tin tức hàng không, dịch vụ tìm kiếm, cứu nạn)

15. Hệ thống kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị do Nhà nước đầu tư (quản lý, khai thác hệ thống kết cấu hạ tầng đường sắt, không bao gồm bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt)

16. Quản lý, khai thác hệ thống công trình thủy lợi, thủy nông liên tỉnh, liên huyện; kè biển trong trường hợp giao kế hoạch

17. Cung ứng dịch vụ lâm nghiệp tại rừng đặc dụng (trừ khu rừng bảo vệ cảnh quan được Nhà nước giao cho tổ chức kinh tế thuê để bảo vệ và phát triển rừng, kết hợp kinh doanh cảnh quan, nghỉ dưỡng, du lịch sinh thái - môi trường)

18. Xuất bản (không bao gồm hoạt động in và phát hành) xuất bản phẩm

19. Quản lý, duy trì, khai thác mạng bưu chính công cộng

20. Cung ứng dịch vụ công ích trong hoạt động phát hành báo chí.

Hình thức độc quyền có thể do cơ quan Nhà nước trực tiếp thực hiện, hoặc chỉ định cho tổ chức, cá nhân nhưng phải có văn bản chỉ định của người đứng đầu cơ quan quản lý.

Hoạt động độc quyền Nhà nước sẽ thực hiện dưới sự giám sát của cơ quan quản lý Nhà nước theo quy định của pháp luật. Bộ, cơ quan ngang bộ, chính quyền các cấp không được quy định hoạt động, hàng hóa, dịch vụ, địa bàn thực hiện hoạt động thương mại độc quyền Nhà nước.

Trước đó, bản Dự thảo Nghị định này do Bộ Công Thương xây dựng đã nhận được nhiều ý kiến trái chiều. Trong đó, một số chuyên gia cho rằng cần “xem lại” dự thảo Nghị định này vì hiện nay tất cả các doanh nghiệp đều được Nhà nước “bảo đảm bình đẳng trước pháp luật, không phân biệt hình thức sở hữu và thành phần kinh tế” (theo quy định tại khoản 1, điều 5, Luật Doanh nghiệp năm 2014). Như vậy, đã không cònviệc phân biệt giữa doanh nghiệp Nhà nước và doanh nghiệp phi Nhà nước.

Ngoài ra, hiện nay các quy định của pháp luật cũng quy định doanh nghiệp có quyền tự do kinh doanh trong những ngành, nghề mà luật không cấm. Cụ thể, Nhà nước chỉ cấm các doanh nghiệp không được đầu tư kinh doanh trong 7 ngành nghề, theo quy định về ngành, nghề cấm đầu tư kinh doanh. Còn lại thì được tự do đầu tư kinh doanh hoặc khi đáp ứng được các điều kiện đối với 243 ngành, nghề theo quy định tại điều 7 về “Ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện”, Luật Đầu tư năm 2014, đã được sửa đổi, bổ sung năm 2016.

Luật sư Trương Thanh Đức, Chủ tịch HĐQT Công ty luật Basico cho rằng quy định “thực hiện độc quyền Nhà nước có thời hạn” đã được áp dụng trong suốt 12 năm qua theo Luật Thương mại, vì vậy đã đến lúc xem lại và giảm thiểu việc độc quyền này để thực sự phát triển theo hướng nền kinh tế thị trường.

Đặc biệt với quy định Nhà nước độc quyền sản xuất vàng miếng, xuất nhập khẩu vàng nguyên liệu khiến nhiều chuyên gia và các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh vàng không đồng tình. Chuyên gia tài chính Nguyễn Trí Hiếu cho rằng vài năm nay thị trường vàng dần ổn định, một phần là nhờ Ngân hàng Nhà nước độc quyền sản xuất vàng miếng, xuất nhập vàng nguyên liệu. Tuy nhiên, thời điểm này là thích hợp để cho phép một số đơn vị có tiềm lực kinh tế nhập khẩu vàng và giao dịch vàng trên thị trường thế giới, nhằm tăng tính liên thông thị trường trong nước với thị trường thế giới. Chuyên gia này cũng cho rằng Ngân hàng Nhà nước là đơn vị quản lý thị trường vàng, lại còn độc quyền thì có thể hạn chế sự tự do, thông thoáng trên thị trường.

Phản hồi lại những băn khoăn này, Bộ Công Thương, đơn vị xây dựng dự thảo Nghị định cho rằng dự thảo Nghị định và danh mục được xây dựng với quan điểm chủ đạo là không mở rộng và không tăng thêm các lĩnh vực độc quyền Nhà nước đã được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành, đồng thời phù hợp với các cam kết quốc tế hiện hành của Việt Nam.

Theo đó, Bộ Công Thương khẳng định toàn bộ các loại hàng hóa, dịch vụ được liệt kê tại danh mục đều là các loại hàng hóa, dịch vụ hiện đang áp dụng độc quyền Nhà nước, phù hợp với nguyên tắc quy định tại khoản 1 Điều 4 dự thảo Nghị định là giới hạn phạm vi thực hiện độc quyền Nhà nước chỉ trong các lĩnh vực, địa bàn thiết yếu mà Nhà nước cần phải giữ độc quyền liên quan đến an ninh – quốc phòng, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng hoặc các thành phần kinh tế khác không muốn hay không có khả năng tham gia. Danh mục không mở rộng và cũng không tăng thêm các lĩnh vực độc quyền Nhà nước ngoài các lĩnh vực đã được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành.

Linh Nhật