Sản xuất rau an toàn ở Lạng Sơn

Rau sạch Nà Chuông

Vượt qua dãy núi Pó Chuông, thôn Nà Chuông, Mai Pha (TP Lạng Sơn) nằm lọt thỏm giữa những dãy núi bao bọc. Con sông Kỳ Cùng uốn lượn quanh co chảy qua, nên mỗi năm những cánh đồng ở đây luôn được bồi đắp phù sa. Dẫn chúng tôi đi thăm vườn rau an toàn (RAT) mà người dân nơi đây quen gọi là "rau sạch", Chủ nhiệm HTX sản xuất và dịch vụ nông nghiệp Nà Chuông, (gọi tắt HTX rau Nà Chuông) Hoàng Văn Thịnh kể câu chuyện trồng rau: Những năm trước đây, bà con trong thôn đã trồng nhiều loại rau, mỗi nhà trồng dăm ba luống chỉ đủ ăn, chưa biết mang ra chợ bán. Có loại rau như cải bắp, sau khi hái bắp song, đốn lá đi lại mọc tiếp các ngọn lên người dân thường gọi là "rau lười", vì không cần phải chăm sóc mà ngọn rau cứ mọc ra mới, ăn rất ngon mà bây giờ mọi người thường gọi là cải ngồng... bán được giá hơn cả cây bắp cải... Thấy nhu cầu đó, một số hộ dân trong làng đã trồng rau bắp cải, khi ra bắp thì lấy bắp, rồi để gốc lấy ngồng đem bán. Do không chăm sóc, chất lượng rau không đồng đều, cho nên giá cả rất bấp bênh.

Từ thực tế đó, anh Hoàng Văn Thịnh đã bàn bạc với bà con trong thôn liên kết lại với nhau, thành lập HTX, mời các cơ quan, các chuyên gia hỗ trợ khoa học - kỹ thuật và vốn mở rộng sản xuất. Vậy là, từ năm 2007, HTX rau Nà Chuông ra đời và đến nay có 69 hộ tham gia HTX. Được sự hỗ trợ giúp đỡ của Trung tâm Ứng dụng khoa học (thuộc Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh) và Tổ chức VECO (một tổ chức phi chính phủ), nhận tài trợ giống, phân bón, hướng dẫn kỹ thuật cho bà con trồng RAT theo hướng VietGap. Từ đó đến nay, HTX đã đưa vào trồng từ 14 đến 15 loại rau các loại, bao gồm: Cải làn, cải hoa vàng, cải đắng, su hào, bắp cải... trên diện tích gieo trồng hơn 3,3 ha. Chị Hoàng Thị Lý, một xã viên cho biết: Trước đây trồng rau chỉ đủ ăn chứ không nghĩ tới bán, nay được hướng dẫn kỹ thuật trồng rau chăm sóc theo quy trình, nên năng suất, chất lượng đạt cao, cụ thể: trồng một sào rau cải làn, chỉ sau 47 ngày đã cho thu hoạch, sau khi trừ chi phí, thu lãi gần 5,9 triệu đồng/sào (canh tác theo tập quán cũ chỉ thu được hai triệu đồng/sào); một sào su hào thu lãi 11,5 triệu đồng/sào, (trong khi cách trồng cũ chỉ thu được hơn ba triệu đồng/sào); cây cà chua trồng theo đúng quy trình kỹ thuật một sào năng suất đạt 3.000 kg/sào, với giá bán 6.000 đồng/kg, thì trừ chi phí còn lãi hơn 5,7 triệu đồng/sào... gấp năm lần so với trồng lúa.

Chủ nhiệm HTX Hoàng Văn Thịnh cho biết, khác với sản xuất rau thông thường, sản xuất RAT đòi hỏi yêu cầu khắt khe, phải theo đúng quy trình kỹ thuật, từ các tiêu chuẩn về đất, nước tưới, quy trình gieo trồng... Nhờ bám sát các yêu cầu đó nên sản phẩm rau, củ của HTX luôn được thị trường ưa chuộng. Trong năm 2011, năng suất rau HTX Nà Chuông đạt khoảng 22 tấn/ha, tại thời điểm thu hoạch tính bình quân rau các loại 12.000 đồng/kg, thì một ha tổng thu đạt khoảng 264 triệu đồng/ha. Rau sạch Nà Chuông đã được Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh cấp giấy chứng nhận bảo đảm vệ sinh an toàn. Nhờ đó, năm qua, nhiều nhà hàng ở TP Lạng Sơn và một số nhà hàng ở Hà Nội, Hải Phòng, Bắc Giang... đã ký hợp đồng tiêu thụ. Trong những năm tới, HTX dự kiến mở rộng diện tích trồng RAT lên 13 ha...

Để mô hình RAT phát triển bền vững

Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn đã xây dựng được 19 mô hình sản xuất RAT, theo tiêu chuẩn VietGap, với diện tích gieo trồng hơn 19,8 ha. Một số huyện: Cao Lộc, Văn Quan, Bình Gia... đã triển khai mô hình trồng RAT đem lại hiệu quả kinh tế rõ rệt. Trong đó nổi bật nhất là dự án: "Xây dựng mô hình sản xuất RAT theo tiêu chuẩn VietGap, tại trại tạm giam, Công an tỉnh Lạng Sơn", với quy mô diện tích hơn ba ha. Kết quả triển khai từ tháng 4-2011 đến nay, đã đưa vào sản xuất luân canh 15 loại rau ăn và nấm ăn, tổng sản lượng thu hoạch hơn 14 tấn rau tươi, trừ chi phí mỗi ha đất cho lãi gần 300 triệu đồng/ha... Các mô hình này đều được cán bộ kỹ thuật giám sát chặt chẽ, thực hiện đồng bộ. Chi cục trưởng Chi cục BVTV tỉnh Hoàng Văn Đảy nhận định: Việc xây dựng các mô hình trồng RAT, không chỉ đem lại lợi nhuận cao đối với người sản xuất mà còn giúp người dân làm quen với kỹ thuật sản xuất RAT, giảm đáng kể công lao động, giảm chi phí vật tư (thuốc bảo vệ thực vật, phân bón), giảm thiểu ô nhiễm môi trường, cải thiện sức khỏe cho người sản xuất... Cũng từ các mô hình này, đã tác động sâu sắc đến việc thay đổi tập quán canh tác, góp phần để bà con quen dần sản xuất hàng hóa theo cơ chế thị trường.

Tuy nhiên, hiện nay, ngoài một số địa phương trong tỉnh đã chuyển đổi sang hướng trồng RAT, rau màu vụ đông, nhưng còn hầu hết các địa phương khác, bà con nông dân còn để lãng phí công năng sử dụng đất, để đất trống trong suốt vụ đông, không tận dụng đất để tăng gia sản xuất, thâm canh. Một số gia đình cũng đã tận dụng đất để trồng rau sạch, nhưng chủ yếu phục vụ nhu cầu gia đình, chưa phát triển theo hướng hàng hóa. Nhiều xã vùng sâu, vùng xa, mặc dù đã được hỗ trợ triển khai các mô hình trồng rau màu hiệu quả, nhưng khi hết thời gian thực hiện dự án, bà con lại quay về phương thức canh tác lạc hậu, manh mún, nhỏ lẻ, mang tính tự cung, tự cấp. Trong khi nhiều nơi có đủ các điều kiện khí hậu, đất đai màu mỡ, nguồn nhân lực dồi dào... có thể trồng rau quanh năm năng vẫn chưa được khơi dậy. Anh Nông Văn Lưu, hộ gia đình trồng RAT tại thôn Hợp Tân, Gia Cát (Cao Lộc) bộc bạch: Trồng rau sạch khó hơn trồng rau bình thường, do phải tuân thủ, thực hiện nghiêm ngặt 12 tiêu chuẩn theo VietGap, từ khâu giống tới các quy trình chăm sóc, sơ chế, tiêu thụ sản phẩm, cây rau mới đáp ứng được tiêu chuẩn sạch. Vì vậy, kinh phí đầu tư cũng nhiều hơn, do đó số gia đình trồng RAT ở trong thôn không nhiều. Bên cạnh đó, do giá rau sạch, RAT, bao giờ cũng cao hơn so với các loại rau trồng bình thường khác. Trong khi người tiêu dùng chưa phân biệt được đâu là RAT hay không an toàn, cứ thấy rẻ là mua, do đó rau sạch thường tiêu thụ chậm hơn... Một số nguyên nhân nữa là: Phần lớn nông dân chưa nắm vững được yêu cầu kỹ thuật trồng RAT, hệ thống thủy lợi trên địa bàn còn phụ thuộc vào... nước trời.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Nông Ngọc Tăng cho biết, để khai thác thật sự có hiệu quả tiềm năng, thế mạnh của địa phương nhất là tiềm năng trong ngành nông nghiệp, cũng như để mở rộng và phát triển bền vững mô hình trồng RAT theo tiêu chuẩn VietGap, các ngành chức năng của tỉnh cần tập trung triển khai thực hiện nhiều mô hình, mở các lớp chuyển giao kỹ thuật gieo trồng, phối hợp các tổ chức phi chính phủ, cần sự vào cuộc đồng bộ của bốn nhà: Nhà nước, nhà nông, nhà khoa học và nhà doanh nghiệp... Có được sự gắn kết đó, sẽ tạo động lực xây dựng các vùng chuyên canh sản xuất RAT, đáp ứng nhu cầu về RAT của người tiêu dùng. Qua đó tạo thêm việc làm, tăng thu nhập, cải thiện đời sống của người nông dân, góp phần tích cực xây dựng nông thôn mới trên quê hương Xứ Lạng. Để mỗi khi du khách có dịp lên Lạng Sơn, ra về đều không quên mua rau về làm quà cho người thân thưởng thức. Đó chính là điều kiện thuận lợi để RAT và các mặt hàng nông nghiệp của Lạng Sơn tìm được thị trường tiêu thụ.