Quảng Bình: Gánh nặng nợ đọng trong xây dựng nông thôn mới

Nợ đọng xây dựng cơ bản nông thôn mới tỉnh Quảng Bình đã lên đến 470 tỷ đồng.

Gánh nặng nợ đọng

Theo báo cáo của Ban chỉ đạo chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM tỉnh Quảng Bình, đến 31-1-2016, số tiền nợ đọng xây dựng cơ bản thuộc chương trình xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh gần 470 tỷ đồng. Trong đó, nợ đọng của các xã đạt chuẩn NTM là 217,8 tỷ đồng; nợ đọng của các xã chưa đạt chuẩn NTM là hơn 252 tỷ đồng. Trong đó: hạng mục giao thông nợ 226,1 tỷ đồng, trường học 92,5 tỷ đồng, thủy lợi nợ 58,8 tỷ đồng, cơ sở vật chất văn hóa nợ 42,9 tỷ đồng và chợ 20,2 tỷ đồng. Quảng Trạch là huyện có tỷ lệ nợ động cao nhất toàn tỉnh, nợ đến 84,9 tỷ đồng.

Đến xã Quảng Tiên, thị xã Ba Đồn- một trong hai xã có số tiền nợ đọng lớn nhất tỉnh, hơn 22 tỷ đồng- để tìm hiểu thực tế. Theo ông Hoàng Phú Thọ, Phó Chủ tịch UBND xã Quảng Tiên, tháng 9 năm 2015 xã đã cán đích NTM, tuy nhiên hiện lãnh đạo xã đang đối mặt với khó khăn trong việc trả nợ xây dựng cơ bản, số tiền nợ hơn 22 tỷ đồng đó chủ yếu trong lĩnh vực giao thông. Mấy năm qua, xã đã thực hiện cứng hóa toàn bộ 4,2km đường liên xã, 8,65km đường xã, gần 24km đường thôn ngõ xóm, là một số cố gắng vượt bậc nhưng giờ thì rất khó do nợ nần.

Lộc Ninh là một trong hai xã cuối cùng của thành phố Đồng Hới được công nhận xã NTM năm 2015. Để tiêu chí về xây dựng hạ tầng hoàn thành theo kế hoạch, địa phương buộc tự xoay xở để bảo đảm theo quy định công trình nào bố trí được 35% tổng nguồn vốn thì khởi công xây dựng, phần còn lại xin...nợ doanh nghiệp. Do vậy, hiện số vốn nợ đọng xây dựng các công trình trên địa bàn xã là 12.251 triệu đồng, trong đó riêng các công trình thuộc chương trình xây dựng NTM do xã làm chủ đầu tư nợ gần 7 tỷ đồng. Chủ tịch UBND xã Lộc Ninh Nguyễn Văn Cội cho biết: “Trước đây theo quy định là xã được trích 70% số tiền từ việc đấu giá quyền sử dụng đất thì chúng tôi thanh toán xong nợ đọng trong năm 2016. Song hiện nay tỉnh quy định là sau khi đạt chuẩn NTM, xã chỉ được trích 35% số tiền từ đấu giá quyền sử dụng đất. Với số tiền được trích rất ít đó không khéo đến năm 2020 chúng tôi vẫn không trả xong nợ chứ chưa nói đến việc bố trí nguồn vốn cho các công trình mới”.

Đi tìm nguyên nhân

Ngày 4/6/2010, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 800/QĐ-TTg về phê duyệt chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2010-2020 quy định: hỗ trợ 100% từ ngân sách Trung ương cho các hạng mục: quy hoạch, đường giao thông nông thôn đến trung tâm xã, xây dựng trụ sở, trường học đạt chuẩn, trạm y tế, nhà văn hóa, kinh phí cho đào tạo. Căn cứ vào đó các địa phương trong tỉnh Quảng Bình đã vận dụng huy động các nguồn vốn tạm thời và ứng từ các đơn vị thi công để triển khai xây dựng các hạng mục công trình trên, chờ ngân sách Trung ương cấp sẽ trả nợ sau. Thế nhưng, do Trung ương không cân đối được ngân sách nên ngày 8/6/2012, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 695/QĐ-TTg về sửa đổi nguyên tắc cơ chế hỗ trợ vốn thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia NTM giai đoạn 2010-2020. Trong đó, chỉ hỗ trợ 100% từ ngân sách nhà nước (cả Trung ương và địa phương) cho: quy hoạch, xây dựng trụ sở, kinh phí cho đào tạo. Các hạng mục khác chỉ hỗ trợ một phần từ ngân sách Nhà nước. Đây chính là nguyên nhân dẫn đến một số công trình tuy đã xây dựng và đưa vào sử dụng nhưng địa phương không có vốn để trả nợ.

Mặt khác, tại Quyết định 800/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ quy định về cơ chế huy động vốn, nêu rõ: HĐND tỉnh quy định tăng tỷ lệ vốn thu được từ đấu giá quyền sử dụng đất để giao đất có thu tiền sử dụng đất hoặc cho thuê đất trên địa bàn xã (sau khi đã trừ đi chi phí) để lại cho ngân sách xã, ít nhất 70% để thực hiện xây dựng NTM. Từ cơ chế đó, một số xã tuy chưa bán được đất nhưng vẫn “nợ liều” để triển khai thi công một số công trình hạ tầng trên địa bàn, chờ khi bán được đất thì sẽ... trả nợ. Đó là chưa nói tới việc các xã gần trung tâm huyện lỵ, gần các tuyến quốc lộ, tỉnh lộ thì dễ bán đấu giá được đất và giá cao, còn nhiều xã ở xa trung tâm nên việc bán đất và tiền thu từ quỹ đất gặp nhiều khó khăn. Ngoài ra, với quyết tâm cán đích NTM đúng tiến độ, một số địa phương đã huy động sức dân bằng cách vận động các doanh nghiệp, hộ kinh doanh vật liệu xây dựng mạnh dạn bỏ tiền, vật tư ra làm đường giao thông nông thôn, công trình thủy lợi nội đồng..., sau đó người dân cam kết sẽ đóng góp để trả hết nợ trong vòng vài năm sau.

Theo đại diện lãnh đạo UBND tỉnh Quảng Bình, thời gian qua, tỉnh đã có nhiều chỉ thị, văn bản chỉ đạo tăng cường quản lý sử dụng vốn ngân sách, thực hiện các biện pháp xử lý nợ đọng xây dựng cơ bản nguồn vốn đầu tư công, trong đó quy định các chủ đầu tư không được thực hiện khối lượng vượt kế hoạch vốn được giao. Song trên thực tế, rất nhiều xã đã thực hiện vượt khối lượng và nhà thầu tự ứng trước tiền để thi công nên dẫn tới nợ ngoài kế hoạch với số tiền rất lớn và bây giờ đang đối mặt với áp lực trả nợ.

Giải bài toán nợ đọng

Quảng Bình là tỉnh nghèo, vì thế để giải quyết “cục nợ” trên, chính quyền nhiều xã chỉ còn trông chờ vào việc thu từ quỹ đất và cấp từ ngân sách để “mỗi năm trả một ít” như tâm sự của Chủ tịch xã Lộc Ninh, ông Nguyễn Văn Cội. Mặt khác, các địa phương vừa “khất nợ” doanh nghiệp, vừa tạo điều kiện cho doanh nghiệp thi công các công trình nhỏ lẻ để “gỡ gạc” dần.

Trong điều kiện còn khó khăn về nguồn lực và cùng với những tiêu chí cần nhiều kinh phí thực hiện thì việc “ứng vốn” để đưa địa phương đạt chuẩn NTM đúng lộ trình là điều khó tránh khỏi. Vấn đề đặt ra là các địa phương cần phải tự lượng sức mình, “liệu cơm gắp mắm” trong thực hiện chương trình, tránh để nợ đọng xây dựng cơ bản trong NTM vượt ra ngoài tầm kiểm soát, dễ dẫn đến nguy cơ nảy sinh các hệ lụy khác khó lường.

Nhất Linh