Quan hệ Mỹ – Trung 'đi về đâu' dưới thời Donald Trump?

Chia sẻ trên tờ Bưu điện Hoa Nam buổi sáng (SCMP), nhà phân tích chính trị Trung Quốc kể từ thập niên 90 Cary Huang nhận định, hai nhiệm kỳ Tổng thống kéo dài 8 năm của ông Obama được đánh dấu bằng những thăm trầm trong quan hệ với cựu chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào và nhà lãnh đạo Trung Quốc đương nhiệm Tập Cận Bình.

Xét tổng thể, Tổng thống Obama đã thành công trong việc duy trì quan hệ ổn định và thân hữu với Trung Quốc trong nhiệm kỳ đầu tiên. Tuy nhiên, quan hệ hai nước bắt đầu rạn vỡ trong nhiệm kỳ thứ hai của ông Obama.

Hai nhà lãnh đạo Trung Quốc - Mỹ tổ chức họp báo chung tại Vườn Hồng trong Nhà Trắng hồi năm 2015.

Cụ thể, trong 4 năm đầu tiên giữ chức Tổng thống Mỹ, ông Obama đã đưa quan hệ Washington – Bắc Kinh vươn lên tầm cao mới. Ông Obama đã thực hiện chuyến thăm đầu tiên tới Trung Quốc trên cương vị Tổng thống vào tháng 11/2009. Tại đây, ông Obama cùng cựu lãnh đạo Trung Quốc Hồ Cẩm Đào đã tổ chức Đối thoại kinh tế và chiến lược (S&ED). Đây được xem là khuôn khổ mở rộng cho hợp tác kinh tế giữa hai nước, vốn được khởi xướng dưới thời cựu Tổng thống George W. Bush vào năm 2006.

Kể từ đó, Bắc Kinh và Washington đã duy trì hoạt động đối thoại cấp cao thường xuyên và duy trì quan hệ hai nước đi đúng hướng. Xu hướng này tiếp tục duy trì cho tới khi ông Tập Cận Bình trở thành nhà lãnh đạo Trung Quốc thông qua việc giới lãnh đạo hai nước gặp gỡ trao đổi 11 lần trong năm 2013.

Thậm chí, Tổng thống Obama và ông Tập còn hy vọng mở ra một chương mới trong quan hệ hai nước hay còn gọi là "một mô hình mới về các mối quan hệ giữa hai cường quốc" đồng thời xây dựng hình ảnh thân thiết giữa hai nhà lãnh đạo trong hàng loạt hội nghị thượng đỉnh quốc tế tại Mỹ và Trung Quốc.

Thành công nhất trong quan hệ giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ - Trung là thỏa thuận hai bên đạt được bên lề hội nghị thượng đỉnh G-20 hồi tháng 9 tại Hàng Châu, nhằm thông qua hiệp ước Paris về biến đổi khí hậu năm 2015.

Tuy nhiên, cả ông Obama và ông Tập lại bất đồng đối với các vấn đề ở Thái Bình Dương khi mà sự nghi ngờ và bất tin giữa hai bên ngày càng lớn liên quan tới lĩnh vực địa chính trị và an ninh.

Sự trỗi dậy nhanh chóng của Trung Quốc trong lĩnh vực kinh tế, chính trị và quân sự cũng như sự quyết đoán trong chính trị đối ngoại và hoạt động quân sự trong khu vực giữa lúc xảy ra căng thẳng tranh chấp chủ quyền với các nước láng giềng trên Biển Đông và biển Hoa Đông, càng làm gia tăng sự nghi ngờ từ phía Washington.

Trong khi đó, Mỹ coi Trung Quốc là mối đe dọa lớn nhất đối với vị thế số 1 thế giới của phương Tây sau thời Chiến tranh Lạnh. Về phần mình, Bắc Kinh coi chiến lược "trục châu Á" của Tổng thống Obama là nhằm kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc. Ngoài ra, Bắc Kinh còn coi Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) của Mỹ với sự tham gia của 11 quốc gia trong vành đai Thái Bình Dương là nhằm cạnh tranh với tầm ảnh hưởng kinh tế ngày càng lớn của Trung Quốc.

Chính sự khác biệt trong hệ tư tưởng, sự thay đổi trong bối cảnh kinh tế và địa chính trị cùng những mối quan ngại của từng quốc gia đã tác động lớn tới mối quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc và Mỹ.

Sự thay đổi nhanh chóng trong những năm gần đây đã khiến giới học giả đưa ra thuật ngữ "thâm hụt lòng tin" giữa hai cường quốc kinh tế trên thế giới. Điều này đồng nghĩa với việc Tổng thống đắc cử Donald Trump và ông Tập Cận Bình, nhà lãnh đạo của nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới và có tầm ảnh hưởng lớn nhất thế giới, sẽ phải tìm cách "cùng chung sống hòa bình" trong khi hai nước có sự khác biệt về hệ chính trị, tư tưởng và chiến lược.

Còn theo Reuters, hôm 13/11, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị cho hay Trung Quốc sẵn sàng cải thiện quan hệ với Mỹ sau khi ông Donald Trump trở thành Tổng thống đắc cử.

"Chúng tôi muốn cải thiện quan hệ hai nước dưới thời lãnh đạo của chính quyền ông Trump. Chúng tôi đã sẵn sàng cải thiện quan hệ với Mỹ thông qua sự hiểu biết lẫn nhau", ông Vương phát biểu trong cuộc họp với người đồng cấp Thổ Nhĩ Kỳ tại Ankara.

Còn ngay trong chiến dịch tranh cử, ông Trump đã thể hiện tư tưởng cứng rắn với Bắc Kinh khi cho rằng những thỏa thuận thương mại không công bằng với Trung Quốc đã khiến hoạt động sản xuất và kinh tế Mỹ sụt giảm nghiêm trọng.

Minh Thu (lược dịch)