Những dự án nghìn tỷ thua lỗ: Nếu cố tình làm sai có thể bị xử lý hình sự

Bộ trưởng Bộ Công thương Trần Tuấn Anh trả lời chất vấn của các đại biểu Quốc hội.

Là người đầu tiên đặt câu hỏi, đại biểu Nguyễn Tiến Sinh (đoàn Hòa Bình) cho rằng, trong Báo cáo với Quốc hội về nguyên nhân của sự thua lỗ, yếu kém của những siêu dự án do doanh nghiệp nhà nước đầu tư và do Bộ quản lý, Bộ trưởng đã thẳng thắn chỉ rõ, ngoại trừ những hành động cố ý vi phạm pháp luật của nhà nước trong hoạt động quản trị cũng như điều hành các hoạt động đầu tư tại doanh nghiệp nhà nước.

Theo tôi hiểu, báo cáo của Bộ trưởng có nêu sai phạm trong công tác quản trị của doanh nghiệp đối với các cơ quan quản trị doanh nghiệp và cũng có sai phạm trong công tác quản lý hoạt động điều hành đầu tư tại doanh nghiệp của các cơ quan quản lý nhà nước.

ĐB Nguyễn Tiến Sinh đề nghị Bộ trưởng làm rõ hơn những sai phạm này và đâu là trách nhiệm của cơ quan quản trị tại doanh nghiệp khi xây dựng các dự án kém hiệu quả và đặc biệt đâu là trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước trong việc quản lý đầu tư tại doanh nghiệp.

“Bộ trưởng có kiến nghị gì với Quốc hội và Chính phủ để khắc phục những bất cập trong công tác quản lý đầu tư tại doanh nghiệp nhà nước, không để lặp lại tình trạng “con voi chui lọt lỗ kim” như trong thời gian vừa qua đã xảy ra ở công tác quản lý của Bộ Công thương?” – ĐB Sinh đặt câu hỏi.

Trả lời đại biểu, Bộ trưởng Bộ Công thương Trần Tuấn Anh cho biết, 5 dự án thua lỗ, kém hiệu quả (Dự án nhà máy sản xuất xơ sợi Đình Vũ, Nhà máy Nhiên liệu sinh học Bio-Ethanol Dung Quất, Dự án mở rộng Nhà máy gang thép Thái Nguyên giai đoạn 2, Nhà máy bột giấy Phương Nam, tỉnh Long An; Dự án Nhà máy Đạm Ninh Bình) có nhiều vướng mắc. Trong lĩnh vực thuộc Bộ quản lý, thừa ủy quyền của Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Công thương đã đánh giá sơ bộ và có báo cáo.

Theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, 5 dự án trên đều được xem xét phê duyệt chủ trương đầu tư, thực hiện từ năm 2003 và kéo dài đến nay, trong nhiều lĩnh vực. Trong từng dự án, do tính chất đặc thù của ngành, dự án có diễn biến khác nhau và kéo dài qua nhiều thời kỳ do nhiều nguyên nhân, nên việc đánh giá chung là rất khó.

Bộ trưởng lấy ví dụ như dự án xơ sợi Đình Vũ hay vụ án xăng ethanol Phú Thọ và các dự án xăng ethanol khác hoặc dự án đạm Ninh Bình, dự án đạm Ninh Bình không những kéo dài trong quá trình đầu tư mà cho đến nay không quyết toán được đầu tư, mặc dù nhà máy đã đi vào vận hành.

Bên cạnh đó, Bộ trưởng cho rằng có điểm chung cho tất cả các dự án này là đều rơi vào thời điểm có những biến động của thị trường thế giới nên khi kéo dài quá lâu, vượt quá thời hạn của chủ trương đầu tư, của dự án được phê duyệt đầu tư dẫn đến thị trường thế giới tác động ảnh hưởng mạnh vào các nội dung cũng như việc thực hiện dự án. Cụ thể, thị trường nguyên nhiên liệu cũng như thị trường hàng hóa nói chung của thế giới đã có những biến động. Ví dụ, dầu khí, những sản phẩm của dầu, dầu thô từ mức hơn 100 đô la Mỹ/1 thùng, thậm chí lên đến 147 đôla Mỹ/1 thùng, những năm trước 2008, sau đó tụt và bây giờ giữ ở mức thấp chỉ còn khoảng hơn 40 đôla Mỹ/1 thùng. Như vậy đã tác động đến thị trường thế giới và ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả và tính khả thi của dự án. Ví dụ, dự án đạm Ninh Bình sản xuất phân bón từ than, khí hóa than không thể cạnh tranh với các nhà máy đạm sản xuất từ khí, hoặc ví dụ các dự án về xơ sợi Đình Vũ không thể cạnh tranh nổi với các sản phẩm nhập ngoại mà đã được khấu hao và có giá thành rất thấp của các sản phẩm xơ sợi nhập ngoại từ bên ngoài vào và sản xuất cũng nguồn của sản phẩm dầu mỏ.v.v... Đó là đặc điểm thứ hai.

Khi nói về những hạn chế, tồn tại, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh chỉ ra một số nguyên nhân đều có điểm chung dẫn đến tình trạng kém hiệu quả và còn những tồn đọng, vướng mắc, thậm chí cả những vi phạm. Năng lực của chủ đầu tư mà ở đây chúng ta tự khẳng định theo phân cấp khung pháp lý của chúng ta và về mặt thể chế thì các tập đoàn, các Tổng Công ty 91 khi được phê duyệt chủ trương đầu tư của Chính phủ đều là người trực tiếp thực hiện hoạt động quản lý về dự án đầu tư. Với tư cách là chủ đầu tư phải chịu trách nhiệm trực tiếp trong phê duyệt, thẩm định về phương án đầu tư cũng như những nội dung cụ thể của báo cáo khả thi và những quyết định đầu tư đó, kể cả về công nghệ cũng như việc tổ chức thực hiện đầu tư với chức năng của các thành phần khác là tư vấn, giám sát, nhà thầu.v.v... năng lực còn hạn chế của các Ban quản lý dự án, của các đối tượng trực tiếp được phân công giao nhiệm vụ quản lý các dự án đã thể hiện trong các dự án. Ví dụ: đạm Ninh Bình, xơ sợi Đình Vũ.

Chính vì vậy, tính đến nay, các dự án từ gang thép Thái Nguyên, xơ sợi Đình Vũ, Ethanol, xăng sinh học, cũng như đạm Ninh Bình, v.v... đều có những tồn tại, vướng mắc, đó là hiệu quả kinh tế không còn. Giả sử các dự án đó đưa vào triển khai thực hiện, vận hành thương mại thì cũng không có đủ điều kiện để cạnh tranh. Thậm chí một số dự án doanh thu không bù đủ cho chi phí. Vì vậy, quan điểm của Chính phủ cũng như của các bộ, ngành, khi tổ chức đánh giá các vấn đề tồn tại của các dự án này, chúng ta phải đánh giá đầy đủ các nguyên nhân khách quan và chủ quan. Căn cứ vào các quy định chung của pháp luật để làm rõ trách nhiệm, cũng như bài học kinh nghiệm rút ra. Ở đây, tôi xin đề cập đến một số nội dung cơ bản theo nguyên tắc chỉ đạo của Chính phủ.

“Chính phủ đã chỉ đạo cho các bộ, ngành cần phải phối hợp, đánh giá toàn diện và đồng thời báo cáo với Chính phủ. Cụ thể về dự án gang thép Thái Nguyên, dự án xơ sợi Đình Vũ, các dự án về xăng sinh học, Bộ Công thương phối hợp với các bộ, ngành đều đã có nghiên cứu và có báo cáo giải trình với Chính phủ và đề xuất một số giải pháp, biện pháp cụ thể. Chính phủ sau phiên họp Quốc hội sẽ chỉ đạo để nghe và cho ý kiến, có những hướng giải quyết, tháo gỡ cũng như xử lý triệt để các dự án này”. Bộ trưởng nói.

Bộ trưởng nhấn mạnh phải xem xét xử lý trách nhiệm cũng như bài học kinh nghiệm rút ra, đảm bảo không để tái diễn cũng như xảy ra tình trạng tương tự. Trước hết, về trách nhiệm, chúng ta phải làm cẩn trọng và đánh giá đúng, đầy đủ theo quy định chung của pháp luật. Đặc biệt, từng giai đoạn khác nhau đều có khung pháp lý có sự điều chỉnh và thay đổi. Vì vậy, chúng ta cần đánh giá đúng vào những giai đoạn cụ thể để xem xét rõ trách nhiệm của các cấp, kể cả quản lý nhà nước cũng như của các doanh nghiệp, các chủ đầu tư, các ban quản lý dự án, của các tổ chức và cá nhân.

Bên cạnh đó chúng ta cũng phải phân định, làm rõ những nguyên nhân khách quan và chủ quan, những nguyên nhân có sự vô tình hay cố tình, chủ ý. Điều đó sẽ được làm rõ trong thời gian tới vì hiện nay các dự án ở mức độ thực hiện khác nhau, đồng thời tính chất, đặc thù khác nhau, chúng ta cần làm rất cẩn trọng, vì vậy, một số dự án đã có kết luận của Thanh tra Chính phủ, một số dự án mới có kết luận của Kiểm toán nhà nước, một số dự án có kết luận của Thanh tra Bộ Tài chính, một số dự án đang chịu thanh tra của Bộ Công thương. Chúng tôi sẽ tổng hợp, báo cáo đầy đủ với Chính phủ và báo cáo cụ thể với đại biểu Quốc hội sau. Tuy nhiên, trách nhiệm, nếu có đặc biệt đối với sự vi phạm pháp luật và đặc biệt có sự cố tình làm sai chắc chắn sẽ bị xem xét trách nhiệm hình sự.

Về bài học, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho rằng thời gian tới, với doanh nghiệp nhà nước cần đổi mới mô hình quản trị, thực hiện quản lý với nguồn vốn Nhà nước chủ sở hữu. Làm rõ khung pháp lý và chủ trương phát triển vai trò doanh nghiệp nhà nước, vai trò các Bộ quản lý của Nhà nước, đặc biệt trong quy hoạch cần đổi mới phương thức quản lý và chất lượng công tác quản lý, nhân lực để xây dựng quy hoạch chiến lược và thực hiện chiến lược…

Đức Thắng