Nhà tù tự do ở Hà Lan

Trong nhà tù, mùi hành phi thoảng khắp dãy cầu thang kim loại, qua những lối đi rồi tới cánh cửa phòng giam. Ở phòng bếp, các tù nhân đang chuẩn bị bữa tối. Cầm trên tay con dao, một phạm nhân đang thái rau điệu nghệ. Người này nói: "Tôi đã ở đây 6 năm nên tôi giỏi việc này lắm”. Ông Jan Roelof van der Spoel, phó giám đốc trại Norgerhaven, một trại giam an ninh cao ở đông bắc Hà Lan, cho hay: "Họ không thể cầm dao theo mình. Nhưng họ có thể mượn dao nấu ăn nhỏ nếu họ trình giấy tờ để chúng tôi biết chính xác ai đang cầm cái gì".

Học nấu ăn chỉ là một trong những cách trại giam giúp phạm nhân tái hòa nhập cộng đồng nhanh nhất sau khi được thả. "Ở Hà Lan chúng tôi hướng tới từng con người", ông van der Spoel bày tỏ. "Nếu ai đó nghiện ma túy, chúng tôi cai nghiện. Nếu họ hung hãn, chúng tôi làm nguôi cơn nóng giận. Nếu họ mắc nợ, chúng tôi tư vấn về nợ. Như thế chúng tôi xóa tan mọi thứ khiến họ phạm tội. Bản thân phạm nhân phải sẵn sàng thay đổi, nhưng phương pháp của chúng tôi trước nay đều rất hiệu quả. Trong 10 năm qua, chúng tôi đã cải thiện được rất nhiều".

Một phòng giam trong nhà tù ở Hà Lan

Ông nói thêm, những người phạm tội nhiều lần sau cùng sẽ phải nhận án tù 2 năm và được tham gia chương trình tái hòa nhập dành riêng. Chưa đến 10% số người ra tù phải quay lại trại. Ở Anh, Wales và Mỹ, khoảng một nửa số người nhận án tù ngắn lại phạm tội trong vòng 2 năm, và ở thanh niên con số này còn cao hơn.

Một nhà tù khác tên là Norgerhaven cũng có rất nhiều không gian mở. Sân tập ở đây có kích cỡ bằng 4 sân bóng đá cộng lại, có bàn picnic và lưới đánh bóng chuyền. Không khí trong lành khiến cả phạm nhân lẫn nhân viên nhà tù bớt căng thẳng hơn. Phạm nhân được phép tự do đi lại đến thư viện, phòng khám hoặc căng tin. Chính sự tự do giúp họ thích nghi với cuộc sống bình thường sau khi ra trại.

Một thập kỉ trước, Hà Lan có tỷ lệ tù nhân cao bậc nhất châu Âu, nhưng nay lại gần như thấp nhất: 57 người trên mỗi 100.000 dân, so với 148 ở Anh và Wales. Số lượng tù nhân giảm mạnh ở Hà Lan, từ 14.468 phạm nhân năm 2005 xuống còn 8.245 năm 2015, tức 43%. Số tù nhân lên tới đỉnh điểm vào năm 2005 một phần vì sân bay Schiphol ở Amsterdam đã cải thiện hệ thống soi chiếu khiến số người mang lậu ma túy bị bắt ngày càng tăng.

Số tù nhân giảm thực ra không hẳn chỉ là nhờ tỷ lệ tái phạm thấp. Ngày nay cảnh sát có ưu tiên mới ngoài chống buôn lậu ma túy. Theo Pauline Shuyt, một giáo sư luật hình sự ở thành phố Leiden, cảnh sát đã chuyển trọng tâm sang chống buôn lậu và khủng bố. Bên cạnh đó, thẩm phán Hà Lan thường dùng các giải pháp thay thế cho nhà tù như lao động công ích, phạt tiền hoặc gắn thiết bị theo dõi.

Giám đốc nhà giam Hà Lan Angeline van Dijk cho biết nhà tù ngày càng được dùng để giam những người quá nguy hiểm đến mức không thể thả ra, hoặc những tội phạm dễ bị tổn thương và cần trợ giúp. Bà van Dijk nói: "Đôi khi sẽ tốt hơn nếu người ta vẫn làm việc của mình, sống với gia đình mình và chịu trừng phạt theo một cách khác. Chúng tôi có những án tù tương đối ngắn và tỷ lệ tội phạm đang giảm ở Hà Lan nên phòng giam đang ngày càng trống vắng".

Nhưng trong khi tỷ lệ phạm tội ghi nhận đã giảm khoảng 25% trong 8 năm qua, nhiều người cho rằng kết quả này là vì nhiều đồn cảnh sát đã đóng cửa do ngân sách cắt giảm, khiến các vụ phạm tội khó có thể đến tai cảnh sát hơn. Nhiều người khác, như Madeleine Van Toorenburg, cựu Giám đốc nhà giam Hà Lan và là người phát ngôn về pháp luật hình sự của đảng Kêu gọi dân chủ Thiên Chúa giáo, lại coi việc ít phạm nhân là do tỷ lệ phát hiện tội phạm thấp. "Cảnh sát đang quá tải, họ không thể xử lý nổi khối công việc của mình", bà khẳng định.

Trần Anh