Nhà báo Hàm Châu – ngôi sao viết về khoa học đã tắt!

Nhà báo Hàm Châu, tên thật là Nguyễn Hàm Châu (1935- 2016), sinh ra và lớn lên trong một dòng họ trí thức Nho gia ở vùng đất khoa bảng Nam Đàn, Nghệ An. Ông nội ông đỗ Phó bảng năm 1894; cha ông đỗ tú tài Nho học trong khoa thi chữ Hán cuối cùng khi mới 19 tuổi. Mẹ ông là vợ thứ, xuất thân từ một gia tộc danh tiếng ở Cố đô Huế. Sinh ra từ một gia đình dòng dõi như thế nên ông được cho học hành tới nơi tới chốn. Sau khi tốt nghiệp Trường Kinh tế – Tài chính Trung ương (tiền thân của Trường Đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội), Hàm Châu đã không đi theo công việc liên quan đến lĩnh vực này mà lại chuyển qua nghề báo.

Nhà báo Hàm Châu vừa qua đời ở tuổi 83

Đến với nghề báo như một mối nhân duyên, ông đã từng kinh qua nhiều vị trí, vai trò trong nhiều tòa soạn báo. Đầu tiên ông là phóng viên Báo Thủ Đô (sau là Báo Hà Nội mới), Tổng Biên tập Tạp chí Tổ Quốc, phóng viên cao cấp phụ trách Báo Nhân Dân cuối tuần, Phó Chủ tịch Hội đồng Biên tập Tạp chí đối ngoại tiếng Anh Vietnam Cultural Window (Cửa sổ văn hóa Việt Nam) và cộng tác viên của rất nhiều tờ báo trong nước, nước ngoài…
Suốt gần 60 năm cầm bút, ông đã viết hơn 2.600 bài báo và ký sự văn học bằng ba thứ tiếng Việt, Anh, Pháp. Đã xuất bản nhiều tập sách như: Hiếu học và tài năng, Người trí thức quê hương, Trái tim trong tuyết trắng, Đất Việt cuối trời xa, Những chân trời của tài năng và hàng chục tác phẩm tiếng Việt và tiếng Anh khác. Đặc biệt, hai tập sách đồ sộ xuất bản gần đây là: Trí thức tinh hoa Việt Nam đương đại – một số chân dung dày 1.218 trang khổ lớn (NXB Trẻ – 2014) và Ánh sáng nhân văn trong thế giới các nhà vật lý, ký sự văn học 800 trang (NXB Thế giới – 2016) có tiếng vang rộng rãi trong đông đảo bạn đọc và giới trí thức.
Là nhà báo kỳ cựu, nhiều năm tiếp xúc, gần gũi các nhà khoa học và trí thức đầu ngành Việt Nam từ những năm tháng chiến tranh cho đến nay, nhà báo Hàm Châu là người có nhiều thông tin và viết nhiều bài báo đặc sắc về những người làm khoa học thuộc nhiều lĩnh vực: Vật lý, triết học, toán học, giáo dục, y tế, văn học, nghệ thuật… cả ở trong nước và nước ngoài.
Sau một loạt những bài ký chân dung về các nhà khoa học nổi tiếng như GS Tạ Quang Bửu, GS Trần Đại Nghĩa, GS Hồ Đắc Di, GS Tôn Thất Tùng, GS Nguyễn Thúc Hào, GS Lê Văn Thiêm, GS Hoàng Tụy, GS Nguyễn Văn Hiệu…, bút danh Hàm Châu dần dà trở nên thân quen trong giới khoa học ở cả trong và ngoài nước. Ông được mời dự Gặp gỡ Blois về Sự ra đời của các thiên hà (Pháp, 1998), rồi dự các hội nghị vật lý quốc tế ở Italy, Pháp, LB Nga trong những năm 2001 – 2002, Hội nghị quốc tế Lepton – Photon (Mỹ, 2003), Hội nghị quốc tế lần thứ 32 về vật lý hạt (Trung Quốc, 2004), Hội nghị quốc tế vật lý năng lượng cao (Daegu, Hàn Quốc, 2007)… Ông là nhà báo đầu tiên có mặt tại Fermilab – Trung tâm nghiên cứu vật lý năng lượng cao của Mỹ, lớn bậc nhất thế giới.
Phong cách viết báo về khoa học của Hàm Châu là không quá đi sâu vào kiến thức chuyên ngành, mà chủ yếu khắc họa chân dung người làm khoa học, với ngôn từ dung dị, giàu cảm xúc, đậm màu sắc văn chương và triết luận, khiến người đọc dễ dàng tiếp nhận và suy tư. Ông thường tìm hiểu rất kỹ nhân vật, thu thập tài liệu về nhân vật đến mức nhiều nhất có thể, rồi mới bắt đầu cầm bút viết.
Với những cống hiến cho sự nghiệp báo chí, nhà báo Hàm Châu đã được phong tặng nhiều phần thưởng cao quý: Huân chương Lao động, Huy chương Vì thế hệ trẻ, Huy chương Vì sự nghiệp báo chí, Huy chương Vì sự nghiệp khuyến học, Giải Nhất báo chí toàn quốc năm 1982, Giải Nhì cuộc thi ký văn học chân dung người đương thời của Hội Nhà văn và Báo Sài Gòn giải phóng…

Hà Vân