Nên xây dựng nhà tránh sét cho nông dân

PV Báo CAND đã có cuộc trao đổi với TS Nguyễn Xuân Anh – Viện trưởng Viện Vật lí địa cầu (Viện Hàn lâm Khoa học – Công nghệ Việt Nam).

PV: Sét là hiện tượng thiên nhiên ngẫu nhiên, có cách nào phòng tránh được không, thưa ông?

TS Nguyễn Xuân Anh: Về mặt công nghệ, hiện nay, vị trí sét đánh có thể xác định được sau khi nó xảy ra. Tuy nhiên, việc dự báo trước khu vực sẽ có sét còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là dự báo trước từ nửa ngày đến vài giờ. Trong mỗi cơn dông, có thể có 10.000 cú phóng điện, trong đó có 1.000-2.000 cú phóng điện xuống đất. Sét mang tính ngẫu nhiên, bất ngờ nên khó có thể có vị trí an toàn tuyệt đối. Tuy nhiên, người dân vẫn có thể phòng tránh sét bằng các biện pháp an toàn, hiệu quả như làm hệ thống cột thu lôi tại nhà, tránh ra khỏi nhà khi trời đang mưa dông…

Thường thì cơn dông kéo đến rất nhanh trong vòng 15 phút và di chuyển với vận tốc 40km/giờ. Do vậy, khi đang ở nơi không an toàn thì cần phải để ý đến các dấu hiệu của dông như mây đen, không khí lạnh, gió, bởi ngay sau đó, dông sét sẽ đến rất nhanh.

PV: Việt Nam là quốc gia nhiệt đới ẩm gió mùa. Điều này có khiến cho nguy cơ giông sét cao hơn không?

TS Nguyễn Xuân Anh: Trên thế giới có 3 tâm dông sét lớn nhất là châu Mỹ, châu Phi, châu Á. Việt Nam nằm ở tâm giông sét châu Á. Trung bình mỗi năm, Việt Nam có khoảng 2 triệu lần sét đánh xuống đất. Mùa dông sét ở Việt Nam rất dài, từ tháng 4 đến tháng 10, tùy vào từng địa phương mà sớm hay muộn hơn. Biến đổi khí hậu làm trái đất nóng lên cũng được nhận định sẽ làm gia tăng tần suất và tính bất thường của hoạt động dông sét.

PV: Ở nước ta, dông sét chủ yếu tập trung ở khu vực nào?

TS Nguyễn Xuân Anh: Trên nền hoạt động giông mạnh, việc phân bố dông sét ở Việt Nam không đồng đều. Những khu vực xuất hiện nhiều giông sét ở nước ta có thể kể đến là Cổ Dũng (Hải Dương), Sơn Lộc (Hà Tĩnh), Yên Thành (Nghệ An), Thăng Bình (Quảng Nam), Xuyên Mộc, Đất Đỏ (Bà Rịa-Vũng Tàu), Đồng bằng sông Cửu Long... Sở dĩ có sự khác biệt về tần suất dông sét giữa các địa phương là do điều kiện khí hậu có sự phân hóa. Vùng có nhiễu động khí quyển mạnh, có địa hình thuận lợi cho việc hình thành các dòng thăng luôn có nguy cơ về sét cao hơn.

TS Nguyễn Xuân Anh.

PV: Nhiều người nghĩ rằng, những khu vực có nhiều khoáng sản sẽ hứng chịu dông sét nhiều hơn. Điều này có đúng không, thưa ông?

TS Nguyễn Xuân Anh: Không phải như vậy. Thực tế, có nghiên cứu cho thấy có sự thay đổi về cường độ dòng sét ở khu vực có khoáng sản kim loại. Tuy nhiên, điều kiện khí tượng như độ ẩm, sự bất ổn định khí quyển, cơ chế khởi đầu thuận lợi cho các dòng không khí nóng ẩm đi lên, đặc điểm địa hình… mới là những yếu tố tạo nên dông nhiều hay ít cho một khu vực.

PV: Trong thời tiết có dông sét, các chuyến bay hàng không liệu có an toàn?

TS Nguyễn Xuân Anh: Theo nghiên cứu, trung bình cứ 3.000 giờ bay thì có 1 lần bị sét đánh. Tuy nhiên, do máy bay có thiết kế hệ thống tiêu chuẩn nghiêm ngặt nên sét sẽ chỉ chạy trên lớp vỏ bề mặt, không gây nguy hiểm cho hành khách. Tuy nhiên, gió giật trong cơn dông lại có thể gây nguy hiểm cho máy bay, nhất là lúc cất cánh và hạ cánh.

PV: Nhà có cột thu lôi đã đảm bảo an toàn 100% trước sét chưa, thưa ông?

TS Nguyễn Xuân Anh: Chỉ có thể chống sét 100% với việc sử dụng vỏ bọc kim loại đủ dày. Tuy nhiên, loại này chỉ thực hiện cho các đối tượng đặc biệt như kho đạn dược. Nhà có cột thu lôi không có nghĩa là an toàn tuyệt đối, hiệu quả chống sét không thể đạt 100%. Mặc dù kim thu sét có khả năng hút sét khá tốt, song vẫn có trường hợp sét vẫn đánh thẳng vào nhà, bỏ qua kim thu sét. Ngay cả khi sét đánh vào kim thu sét thì hiệu quả truyền xuống đất cũng chỉ đạt khoảng 80%, không thể phân tán toàn bộ lượng điện.

PV: Nếu những người nông dân đang làm việc trên cánh đồng gặp dông sét mà không kịp tìm nơi trú ẩn an toàn thì phải làm sao?

TS Nguyễn Xuân Anh: Sét thường chọn đối tượng cao nhất để đánh, bởi thế, giữa một cánh đồng trơ trụi, con người sẽ ở vị trí cao nhất, dễ bị sét nhằm vào. Trong trường hợp không kịp chạy tìm nơi ẩn náu an toàn, tuyệt đối không dùng cây cối làm chỗ trú mưa, tránh các khu vực cao hơn xung quanh, tránh xa các vật dụng kim loại như xe đạp, máy, hàng rào sắt... Cách tốt nhất là khi làm việc ngoài trời, người dân nên suy nghĩ trước về nơi sơ tán (nhà có lắp đặt hệ thống chống sét). Muốn vậy, chính quyền địa phương nên dành kinh phí để xây dựng các nhà tránh sét, bố trí rải rác trên các cánh đồng để khi có dông xảy ra, người dân có thể di chuyển đến một cách nhanh nhất.

PV: Khi có người bị sét đánh cần phải cấp cứu như thế nào?

TS Nguyễn Xuân Anh: Người bị sét đánh cần được cứu trợ ngay tức khắc. Nếu người bị sét đánh bị ngất (tim ngừng đập, tắt thở) phải thực hiện khẩn cấp các động tác hô hấp, trợ tim nhân tạo. Nếu nghi ngờ nạn nhân bị gãy cột sống, tuyệt đối không được di dời nạn nhân và tìm cách liên lạc nhanh nhất với nhân viên y tế.

PV: Xin cảm ơn ông!

Nguyên tắc phòng tránh sét bảo vệ con người
(Tài liệu của Viện Vật lí địa cầu):

Tránh sét trong nhà: Khi trời sắp xảy ra dông thì biện pháp tránh sét tốt nhất là nên về nhà. Chỗ an toàn để tránh sét là tòa nhà hay công sở có lắp đặt hệ thống chống sét. Khi ở trong nhà nên đứng xa cửa sổ, cửa ra vào, các đồ dùng điện, tránh các chỗ ẩm ướt như buồng tắm, bể nước, vòi nước, không nên dùng điện thoại trừ trường hợp rất cần thiết. Nên rút phích cắm các thiết bị điện trước lúc có dông.

Với các đường dây điện thoại hay dây điện, vì nối với lưới bên ngoài nên rất có thể bị ảnh hưởng sét đánh lan truyền. Bởi vậy nên tránh xa các dây điện, vật dùng điện với khoảng cách ít nhất là 1m. Vô tuyến nối với dây anten để ngoài trời cũng rất cần rút ra khi có dông.

Tránh sét ngoài trời: Tìm chỗ khô ráo, nếu xung quanh có cây cao hơn thì nên tìm vị trí cây thấp. Người ở vị trí càng thấp càng tốt, tay ôm cổ sao cho phần tiếp xúc của người với mặt đất là ít nhất. Người đứng ở tư thế nhón chân, không được nằm xuống đất. Ra ngay khỏi những nơi chứa nước như bãi biển, ao, hồ, mương. Các vùng đỉnh núi hay sườn núi nhô cao cũng rất nguy hiểm. Nếu ở trong rừng thì tìm những nơi cây thấp hơn và thưa để tránh.

Không đứng thành nhóm người gần nhau. Nếu như cảm thấy tóc bị dựng lên thì điều đó có nghĩa là có thể bị sét đánh bất cứ lúc nào. Khi ấy, lập tức cúi ngồi xuống và lấy tay che tai. Đối với các vật có bề mặt kim loại như xe buýt, tàu hỏa, ôtô... không được nhoài người ra ngoài và không chạm đến vỏ bọc. Sau khi nghe thấy không còn tiếng sét 30 phút thì có thể trở lại làm việc bình thường.

Khánh Vy (thực hiện)