Làm gì với xu hướng sa thải lao động trên 35 tuổi?

Bình quân độ tuổi của công nhân lao động trong các doanh nghiệp chỉ là 31,2 tuổi, trong đó CNLĐ trong các doanh nghiệp điện - điện tử là 26,9 tuổi; dệt may - giày da là 29,5 tuổi; chế biến - chế tạo là 30,9 tuổi... và thời gian trung bình công nhân lao động làm cho các doanh nghiệp chỉ là 6,7 năm. Ảnh: THÀNH HOA

Độ tuổi trung bình của công nhân Việt Nam ở mức thấp

Theo kết quả điều tra của Viện Công nhân và Công đoàn, bình quân độ tuổi của công nhân lao động (CNLĐ) trong các doanh nghiệp chỉ là 31,2 tuổi, trong đó CNLĐ trong các doanh nghiệp điện - điện tử là 26,9 tuổi; dệt may - giày da là 29,5 tuổi; chế biến - chế tạo là 30,9 tuổi... và thời gian trung bình CNLĐ làm cho các doanh nghiệp chỉ là 6,7 năm. Điều này chủ yếu là do các doanh nghiệp (đặc biệt là các doanh nghiệp FDI) đang có xu hướng chấm dứt hợp đồng với CNLĐ từ 35 tuổi trở lên.

Các doanh nghiệp sa thải lao động trên 35 tuổi nhiều nhất đa phần là các doanh nghiệp trong những ngành thâm dụng lao động như may mặc, dệt may, điện tử... Công việc của họ tại đây thông thường chỉ là một hay một chuỗi các thao tác đơn giản đã được chuyên môn hóa trong vô vàn công đoạn của quy trình sản xuất. Yêu cầu về trình độ kỹ thuật thấp sẽ đi kèm với yêu cầu về người lao động vô cùng đơn giản, chỉ cần đủ tuổi, khả năng lao động theo đúng luật. Sau đó, khi được tuyển chọn, họ chỉ cần được đào tạo trong thời gian ngắn, có khi chỉ 2-3 tuần là có thể hoàn toàn đảm nhận được công việc.

Xu hướng sa thải là tất yếu

Chính phủ cần nhìn nhận đúng đắn việc sa thải lao động trên 35 tuổi là hệ lụy không thể tránh khỏi của xu hướng thu hút đầu tư dựa vào lao động giá rẻ. Vì vậy các chính sách hỗ trợ, nếu có, nên hướng đến việc hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp hoặc quy chuẩn quy trình sa thải lao động để giảm thiểu tối đa những cú sốc với người lao động.

Cần nhìn nhận khách quan rằng việc sa thải công nhân trên 35 tuổi hiện nay đang là hệ quả tất yếu của cả một thời kỳ chúng ta thu hút đầu tư dựa vào lợi thế lao động giá rẻ với những ngành thâm dụng lao động hay tài nguyên. Thu hút nhà đầu tư bằng cách như vậy thì khi chi phí đầu vào này tăng, đương nhiên nhà đầu tư sẽ phải có phương án cắt giảm chi phí.

Đối với lao động trên 35 tuổi, mặc dù có kinh nghiệm, kỹ năng làm việc, hiểu rõ quy trình sản xuất... nhưng vẫn không thể tránh được việc năng suất của họ bắt đầu kém đi, khả năng tiếp thu công nghệ mới để nâng cao năng suất cũng không còn nhanh nhạy. Trong khi đó, chi phí cho tiền lương, bảo hiểm xã hội lại cao hơn.

Đứng trước thực tế này, doanh nghiệp sẽ muốn thay thế nhân công bằng đội ngũ lao động trẻ tuổi hơn, năng động và sẵn sàng học hỏi, tiếp thu cái mới. Với một quốc gia đang trong thời kỳ dân số vàng, nguồn cung lao động trẻ lúc nào cũng dồi dào thì các nhà máy có thể dễ dàng tuyển mới liên tục. Chi phí nhân công theo đó cũng sẽ rẻ hơn nhiều.

Hệ lụy từ quá trình sa thải

Theo kết quả điều tra của Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam, sau khi bị sa thải, khoảng 43,1% CNLĐ làm công việc tự do; 17,2% làm công việc buôn bán; 15,3% về nhà làm công việc nội trợ; 13,3% làm ruộng và hơn 11% bán hàng rong. Đối với nữ, tập trung phần lớn (82,6%) là bán hàng rong và bán nước, còn lại 12,1% làm công việc tự do...

Việc sa thải lao động trên 35 tuổi sẽ gây ra những hệ quả nghiêm trọng với bản thân người lao động như bất ổn về tài chính, gánh nặng kinh tế cho gia đình, khó khăn trong tiếp cận các dịch vụ xã hội, đời sống tinh thần thấp, đánh mất vị thế bình đẳng trong gia đình và xã hội, mặc cảm trong giao tiếp, nguy cơ ảnh hưởng về sức khỏe cực kỳ cao.

Trên bình diện xã hội, tình trạng này không những làm gia tăng tình trạng thất nghiệp, khó khăn trong quản lý, duy trì trật tự xã hội và lãng phí nguồn lực mà bên cạnh đó còn tác động mạnh tới chính sách bảo hiểm xã hội. Điều này chủ yếu có nguyên nhân từ việc đa số các doanh nghiệp lựa chọn giải pháp thỏa thuận chi một khoản tiền cao hơn quy định của pháp luật để người lao động xin nghỉ việc. Những người lao động này sau khi kết thúc làm việc đa số sẽ nhận bảo hiểm xã hội một lần.

Vì những lý do kể trên, việc sa thải lao động thường được cho là tiêu cực. Tuy nhiên, với góc nhìn rộng hơn, việc sa thải lao động trên 35 tuổi không hoàn toàn xấu. Trước tiên, doanh nghiệp sa thải lao động cũ thì cũng phải hấp thụ một lượng lao động mới, thường là lao động trẻ. Thứ hai, bản thân lao động trên 35 tuổi cũng đã tích lũy được vốn liếng, kinh nghiệm, kỹ năng làm việc tương đối khá, do đó có thể chuyển đổi sang một công việc ổn định và phù hợp tuổi tác hơn, như chuyển lên một vị trí quản lý hay chuyển sang tự doanh.

Ràng buộc hành chính sẽ không giải quyết tận gốc vấn đề

Đương nhiên không phải ai trên 35 tuổi cũng có thể dễ dàng tìm được công việc mới. Nhiều người, sau nhiều năm lao động, không có thời gian và khả năng để nâng cao giá trị lao động của bản thân. Cho nên, khi bị sa thải, họ rất khó có thể tìm được việc mới.

Tuy nhiên những thay đổi chính sách theo hướng ràng buộc các doanh nghiệp này phải giữ lại công nhân trên 35 tuổi sẽ không giải quyết được tận gốc vấn đề. Nguyên nhân là do những chính sách này không giúp nâng cao trình độ, kỹ năng của người lao động - vốn là lý do khiến doanh nghiệp thực sự muốn giữ họ ở lại.

Chính phủ cần nhìn nhận đúng đắn việc sa thải lao động trên 35 tuổi là hệ lụy không thể tránh khỏi của xu hướng thu hút đầu tư dựa vào lao động giá rẻ. Vì vậy các chính sách hỗ trợ, nếu có, nên hướng đến việc hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp hoặc quy chuẩn quy trình sa thải lao động để giảm thiểu tối đa những cú sốc với người lao động.

Mai Thị Nhì - Trịnh Hoàng