Không nước nào được áp dụng luật riêng về biển Đông

“Hiện nay vẫn tồn tại sự khác nhau về cách diễn giải và áp dụng luật quốc tế, nhất là Công ước quốc tế về Luật Biển 1982 đối với các vùng biển có chồng lấn yêu sách ở biển Đông, đối với quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan. Hiện vẫn còn bên chần chừ, thiếu quyết tâm trong việc xây dựng một cơ chế hợp tác hiệu quả hơn trong quản lý tranh chấp và ngăn ngừa xung đột trên biển Đông”.

Đó là phát biểu đề dẫn của GS Đặng Đình Quý, Giám đốc Học viện Ngoại giao Việt Nam, tại buổi khai mạc hội thảo khoa học quốc tế lần thứ 5 “Biển Đông: Hợp tác vì An ninh và Phát triển trong khu vực” diễn ra ngày 11-11 tại Hà Nội.

Tiếp tục tiềm ẩn nhiều bất trắc

Theo GS Đặng Đình Quý, năm năm qua, tình hình biển Đông và những vấn đề liên quan đến biển Đông đã có nhiều thay đổi tích cực và không tích cực. Tuy nhiên, vấn đề đáng chú ý là vẫn còn nước quan niệm và theo đuổi các lợi ích trước mắt, chưa tính đến đầy đủ lợi ích lâu dài và lợi ích chung của cộng đồng quốc tế.

“Biển Đông năm năm tới tiếp tục tiềm ẩn nhiều bất trắc. Biển Đông tiếp tục là một trong những khu vực tranh chấp phức tạp nhất thế giới. Chủ nghĩa dân tộc quá khích đã xuất hiện và gia tăng trong một số nước; xu hướng tăng cường vũ trang, bán vũ trang đang mạnh dần lên; lòng tin giữa các bên liên quan tiếp tục suy giảm. Những xu hướng này sẽ làm cho tình hình biển Đông có thể diễn biến phức tạp hơn, không loại trừ khả năng bùng nổ xung đột vũ trang” - ông Quý cảnh báo.

GS Lê Văn Cương (phải) đang trao đổi với các đại biểu bên lề hội thảo. Ảnh: TH

Chuyển thông điệp của tổng thư ký ASEAN, ông Nyan Lynn, Phó Tổng Thư ký ASEAN, nhấn mạnh: “Nếu không có hòa bình, ổn định ở biển Đông, ASEAN khó lòng xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN. Vì vậy, ASEAN luôn kêu gọi và thúc đẩy các bên liên quan giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế, nhất là Công ước quốc tế về Luật Biển 1982”.

Yêu sách mập mờ

Trả lời báo chí về hành động của Trung Quốc trong thời gian qua tại các vùng biển tranh chấp với các nước láng giềng, trong đó có Việt Nam, GS Clive Symmons (Trường Luật, ĐH Trinity, Dublin) khẳng định: “Tôi đã có thời gian nghiên cứu yêu sách về quyền lịch sử của Trung Quốc. Theo tôi, yêu sách về quyền lịch sử của Trung Quốc là yêu sách rất mập mờ và có thể gây ra nhiều vấn đề nếu như xem xét ở góc độ quốc tế”.

Theo GS Clive Symmons, quyền lịch sử chỉ được điều chỉnh rất hạn chế trong luật tập quán quốc tế cũng như quy định rất ít ỏi trong Công ước Luật Biển 1982. “Ban đầu Trung Quốc dường như chỉ giới hạn quyền lịch sử với quyền đánh cá, sau đó họ yêu sách quyền lịch sử với cả những quyền về tài nguyên ở đáy biển bao quanh 200 hải lý của quần đảo Trường Sa. Đây là diễn biến tiêu cực có ảnh hưởng đến quá trình giải quyết tranh chấp” - GS Clive Symmons lưu ý.

Trong khi đó, TS Termsak Chalermpalanupap, nhà nghiên cứu cao cấp, Trung tâm Nghiên cứu Asean, ISEAS, Singapore, cho rằng yêu sách đường chín đoạn tại biển Đông của Trung Quốc là vấn đề liên quan đến luật pháp. “Không một quốc gia hay cường quốc lớn nào có thể áp dụng luật riêng của mình đối với biển Đông. Luật pháp ở đây là luật quốc tế và Công ước Luật Biển. Vì thế lời kêu gọi của chúng tôi đối với Trung Quốc là nước này cần có trách nhiệm quốc tế trong thực hiện luật quốc tế” - TS Termsak Chalermpalanupap nói.

Cần có cam kết pháp lý mạnh mẽ hơn

Trả lời báo chí về hiệu quả của giải pháp ngoại giao đối với các tranh chấp trên biển Đông, TS Ralf Emmers, Trường Nghiên cứu quốc tế S.Rajaratnam, nhận xét: Trong tất cả thảo luận giữa ASEAN và Trung Quốc, có lẽ những ngôn từ ngoại giao một cách chung chung để cố gắng giải quyết những tình huống thì đã đạt được, tuy nhiên biện pháp cụ thể thì chưa có. “Chúng ta cần những biện pháp cụ thể liên quan đến đánh bắt cá để tránh đẩy sự kiện về đánh bắt cá thành vấn đề khủng hoảng ngoại giao” - TS Ralf Emmers lưu ý.

Theo TS Termsak Chalermpalanupap, quan điểm của ASEAN, Tuyên bố ứng xử của các bên ở biển Đông (DOC) là không đủ mạnh để giải quyết những sự kiện xảy ra trên biển Đông mà cần phải có những cam kết pháp lý chặt chẽ và có tính ràng buộc mạnh hơn. Phó Tổng Thư ký ASEAN Nyan Lynn cho hay trong năm 2013, ASEAN và Trung Quốc đã khởi động tham vấn Bộ quy tắc ứng xử ở biển Đông (COC) với nội dung toàn diện và có tính ràng buộc về pháp lý. Trong thời gian tới, ASEAN sẽ tiếp tục thúc đẩy các bên thực hiện đầy đủ, hiệu quả DOC và đẩy nhanh tiến trình đàm phán COC.

Cẩn trọng với việc khai thác chung

Bà Li Jianwei, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu kinh tế biển, Viện Nghiên cứu Nam Hải, Trung Quốc, cho rằng hai chuyến thăm cấp cao trong năm 2013 của Chủ tịch nước Việt Nam đi thăm Trung Quốc và Thủ tướng Trung Quốc thăm Việt Nam đã có nỗ lực giải quyết vấn đề căng thẳng trên biển Đông và đạt được thỏa thuận đầu tiên về mô hình khai thác chung.

Tuy nhiên, trao đổi với PV, GS Lê Văn Cương, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược, Bộ Công an, lưu ý Việt Nam cần cẩn trọng với thỏa thuận khai thác chung này. “Ví dụ nhà tôi có một mảnh vườn 200 m 2 có giấy đỏ, nhà láng giềng bên cạnh cũng có một mảnh vườn như vậy nhưng lại đưa con cháu sang hái hoa quả nhà tôi, xảy ra tranh chấp rồi lại bảo cùng chia nhau, như thế là không được. Chia là chia vùng đất công ở ngoài. Vì vậy chỉ khai thác chung vùng biển quốc tế, còn trong vòng 200 hải lý thì không có vùng tranh chấp hay thỏa thuận khai thác nào hết. Theo Công ước quốc tế về Luật Biển 1982, trong vùng 200 hải lý, Việt Nam có quyền chủ quyền về toàn bộ tài sản quốc gia, làm sao mà đưa vào tranh chấp được” - GS Cương nhấn mạnh.

THU HẰNG