Khi lãnh đạo DNNN không muốn minh bạch

Trong năm 2012, việc tái cấu trúc DNNN đã được thể hiện ở tất cả các văn kiện, văn bản quan trọng nhất. Nhưng năm 2012 cũng được đánh giá là một trong những năm tiến trình cổ phần hóa, sắp xếp DNNN chậm chạp. Các chuyên gia đều nhận xét, vấn đề quan trọng hàng đầu đối với tái cấu trúc DNNN là công khai minh bạch toàn bộ các thông tin về khu vực này. Nhưng công khai minh bạch thì phải vượt qua tất cả các rào cản mà tiến trình này đang gặp phải như: lợi ích nhóm, khung pháp lý chưa hoàn thiện và nợ tồn đọng.

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, năm 2011, tính chung cả khu vực DNNN thì tổng tài sản đạt khoảng 3,1 triệu tỉ đồng, chiếm trên 40% tổng tài sản của toàn bộ khối DN và lớn hơn tổng GDP hàng năm của VN. Tại kỳ họp Quốc hội vừa qua, Thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ báo cáo trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tài chính Vương Đình Huệ cho biết, căn cứ báo cáo của 91 Tập đoàn (TĐ), TCty, năm 2011, tổng tài sản của các TĐ, TCty là 2.093.907 tỉ đồng. Trong đó, nợ phải thu là 296.541 tỉ đồng (bằng 14,1% tổng tài sản).

Tuy nhiên, con số nợ phải trả của khối DN này mới đáng báo động, tính đến cuối năm 2011 lên đến 1.292.400 tỉ đồng. Có 30 TĐ, Tcty, tỉ lệ nợ phải trả/vốn chủ sở hữu lớn hơn 3 lần. Những con số “khủng” này nói lên sự phụ thuộc rất lớn vào vốn vay của các DNNN để duy trì hoạt động. Đồng nghĩa với việc, các DNNN sẽ giải trình ra sao với những khoản nợ khổng lồ này.

Một quy trình quản trị DN mang tính “tù mù” thời gian qua đã giúp nhiều DN, nhiều đời tổng giám đốc tồn tại và không hề được đả động đến. Thực tế, báo cáo của Bộ trưởng Vương Đình Huệ đưa ra trước Quốc hội lần này cũng chưa tách bạch khoản lỗ nào, nợ nào là do khách quan, đâu là do chủ quan, yếu kém của ban điều hành các TĐ, TCty. Về phía DN, thời gian qua cứ mỗi khi thua lỗ, điệp khúc thường thấy vẫn là do nguyên nhân khách quan, do phải làm nhiệm vụ hỗ trợ nền kinh tế… Tuy nhiên, các chuyên gia nhận xét, muốn DNNN công khai minh bạch thì phải có ngay những quy định rất cụ thể, cùng các chế tài kèm theo.

Theo TS Trần Tiến Cường - nguyên Trưởng ban cải cách DN (CIEM), tính đến thời điểm hiện nay, không có một cơ quan nào chịu trách nhiệm về giải trình hiệu quả hoạt động của khối DNNN. Trong tất cả các văn bản pháp quy hiện tại không có quy định nào quy định rõ cơ quan nào chịu trách nhiệm chính. Trách nhiệm giám sát DNNN thuộc về ai? Cơ quan nào? Đều cần phải được làm rõ. Đặc biệt là công khai các số liệu ra công chúng ra sao? Để mọi người dân đều được giám sát.

Theo Đề án “Tái cơ cấu DNNN giai đoạn 2011 - 2015” đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, các bộ, ngành, địa phương, TĐ, TCty phải khẩn trương, quyết liệt thực hiện tái cơ cấu DN của mình. Trong đó, việc thoái vốn ở những lĩnh vực ngoài ngành cần phải hoàn thành trước ngày 31/12/2015. Tuy nhiên, tính đến 31/12/2011, các Cty mẹ đã đầu tư vào những lĩnh vực ngoài ngành (chứng khoán, bảo hiểm, bất động sản, ngân hàng...) 23.744 tỉ đồng, tăng 3.056 tỉ đồng (15%) so với năm 2010. Trong bối cảnh thị trường tài chính không mấy sáng sủa của năm 2013 thì khả năng thoái vốn như kế hoạch của các TĐ, TCty là chưa có gì chắc chắn.

Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia việc tái cơ cấu DNNN, không chỉ là cổ phần hóa hay thoái vốn đầu tư ra ngoài ngành mà là vấn đề con người và hoàn thiện các cơ chế quản lý DNNN. Theo bà Đào Thị Thiên Hương – chuyên gia tư vấn cải cách, tái cấu trúc đối với các DNNN không đơn thuần là lập chiến lược thoái vốn ở một mảng kinh doanh nào đó, hay cổ phần hóa mà là cuộc cải cách tổng thể từ chiến lược, cấu trúc DN đến quy trình, công nghệ và con người. Trong đó vấn đề con người vẫn là quan trọng nhất. Thực tế tiến trình tái cấu trúc DNNN thời gian qua cho thấy, rào cản lớn từ việc phải chia sẻ quyền lực. Điều này thường không dễ chấp nhận bởi chính những người đang nắm giữ quyền lực trước đó.

Theo thống kê của các nhà kinh tế, chỉ khoảng 20% DNNN làm ăn có lãi, 40% trung bình, 40% thua lỗ. Nguyên nhân thì nhiều nhưng một nguyên nhân không thể chối bỏ là sự yếu kém của lãnh đạo. Theo chuyên gia kinh tế Phạm Nam Kim thì cần phải thay đổi quy chế dành cho những người lãnh đạo và nhân sự trong các DNNN hiện nay. Trước hết người lãnh đạo DNNN không nên là người của Nhà nước mà nên thuê ngoài. Nhà nước chỉ cử người đại diện của mình giám sát các hoạt động dựa trên những tiêu chí đặt ra. Nếu vẫn là những con người của Nhà nước, ăn lương Nhà nước, vẫn những tư duy cũ thì tiến trình tái cấu trúc DNNN không thể thay đổi triệt để.

Bá Tú