Hệ lụy do dùng thuốc dài ngày trị bệnh dạ dày - tá tràng

Thuốc ức chế bơm proton (PPI: proton-pump inhibitors) là những thuốc rất phổ biến trong điều trị bệnh dạ dày - tá tràng do hiệu quả của chúng trong việc cải thiện các triệu chứng và biến chứng của bệnh. Tuy nhiên, mới đây tại Hoa Kỳ, Cơ quan Quản lý thực phẩm và dược phẩm (FDA) đưa ra một số cảnh báo khi sử dụng kéo dài PPI.

Tác dụng của các PPI là giảm acid để điều trị bệnh trào ngược dạ dày thực quản, còn gọi là GERD (gastroesophageal reflux disease), đặc trưng với acid trào ngược vào thực quản từ dạ dày. Những người bị GERD có thể dùng thuốc chẹn thụ thể H2 histamin hoặc PPI kéo dài.

Tuy nhiên, một số bệnh nhân, bác sĩ và nhà nghiên cứu đã tự hỏi liệu ngăn cản quá trình tự nhiên của tiết acid dạ dày trong thời gian dài có thể có hậu quả ngoài ý muốn. Trên thực tế, một số nghiên cứu cho rằng có thể có một số tác dụng phụ cần quan tâm:

Gây buồn nôn và đau đầu

Giống như mọi thuốc, PPI thỉnh thoảng gây ra tác dụng phụ, bao gồm buồn nôn và đau đầu. Các PPI có thể thúc đẩy sản xuất của gastrin, một hormon dạ dày quan trọng. Quá nhiều gastrin có thể gây ra một số vấn đề, trong đó có tác dụng phục hồi sự tiết acid dạ dày quá mức, nếu mọi người ngừng uống thuốc PPI.

Bơm proton tham gia sự bài tiết acid trong dạ dày.

Viêm phổi

Rõ ràng là đường hô hấp và tiêu hóa khá riêng biệt, nhưng chúng có một cửa ngõ chung bắt đầu ở miệng và mặt sau của cổ họng trước khi chia thành hai “ống” riêng biệt. Lúc nằm thẳng khi ngủ, một lượng nhỏ dịch của dạ dày có xu hướng đi lên thực quản và đi vào khí quản. Việc này xảy ra ngay cả ở những người có hệ hô hấp và tiêu hóa hoàn toàn khỏe mạnh.

Vi khuẩn có nhiều khả năng sinh sôi nảy nở trong môi trường ít acid tạo ra bởi PPI, vì vậy ở những người dùng thuốc PPI kéo dài, có thể có nhiều khả năng mang vi khuẩn vào phổi, nơi chúng có thể gây viêm phổi.

Dùng PPI kéo dài liên kết với vi khuẩn C. difficile

Clostridium difficile là một loại vi khuẩn có khả năng gây ra các trường hợp đe dọa tính mạng do gây ra bệnh tiêu chảy và các bệnh lý khác như viêm đại tràng.

Người ta thường nói những yếu tố nguy cơ chính gây nhiễm C. difficile là tuổi già và sử dụng thuốc kháng sinh làm phá vỡ hệ sinh thái tự nhiên của ruột. Nhưng trong vài năm qua, một số nghiên cứu đã xác định được một kết nối có thể do sử dụng PPI kéo dài đơn độc hoặc kết hợp với thuốc kháng sinh.

Tạo ra môi trường dạ dày ít chua, PPI có thể để lại “cánh cửa khép hờ” để vi khuẩn C. difficile len lỏi vào, điều này sẽ không xảy ra với nồng độ acid bình thường trong dạ dày - một pH bằng 4 hoặc ít hơn.

Gây xấu cho xương và ảnh hưởng đến nồng độ B 12 của cơ thể

Bằng cách làm giảm nồng độ acid dạ dày, PPI có thể ảnh hưởng đến sự hấp thụ canxi của cơ thể từ đó có thể dẫn đến chứng loãng xương và gãy xương. Các nhà nghiên cứu tìm thấy mối liên hệ giữa việc sử dụng lâu dài của PPI và gãy xương hông.

PPI cũng có thể ảnh hưởng đến nồng độ vitamin B 12 do cơ thể không thể hấp thụ các vitamin B 12 từ protein trong thực phẩm mà không có acid dạ dày, do dùng PPI kéo dài làm giảm acid dạ dày.

Các biện pháp hạn chế dùng PPI kéo dài

Không nên dùng PPI khi các triệu chứng trào ngược dạ dày - thực quản nhẹ, thoáng qua. Trường hợp thỉnh thoảng có trào ngược có thể được điều trị hiệu quả với các thuốc kháng acid thế hệ cũ. Một số người thấy rằng chỉ có các loại thực phẩm nhất định (socola, cà phê, thức ăn béo) kích hoạt trào ngược dạ dày - thực quản, liên quan đến chứng ợ nóng, vì vậy họ tìm cách để tránh các thực phẩm này. Một thói quen nhai kẹo cao su làm tăng sản xuất nước bọt có thể làm dịu một thực quản bị kích thích và đẩy acid dạ dày quay trở lại dạ dày. Và nếu chứng ợ nóng thường gặp ban đêm, nâng cao đầu giường có thể làm giảm ợ nóng.

Chỉ dùng các PPI kéo dài khi thật cần thiết. Các nguy cơ lâm sàng/lợi ích của PPI luôn luôn phải được đánh giá mỗi lần sử dụng trên bệnh nhân với điều trị phù hợp, có sự tư vấn hướng dẫn và xử lý kịp thời khi có sự cố xảy ra.

TS.BS. Lê Thanh Hải

((Theo medscape, webmd và Harvard Health Publications))