Du học rồi thất nghiệp, lương bèo: Góc tối của du học

Câu chuyện nhiều du học sinh Việt Nam sau khi tốt nghiệp các trường đại học ở nước ngoài về nước gặp không ít khó khăn trong vấn đề tìm việc, thích nghi với môi trường văn hóa mới đang thu hút sự chú ý đặc biệt của dư luận.

Ông Nguyễn Anh Đức – Chủ tịch, Tổng giám đốc Smartcom, cựu du học sinh Việt Nam tại Trường ĐH Harvard, tác giả cuốn sách bán chạy nhất năm 2016: “Luyện siêu trí nhớ từ vựng Tiếng Anh” đã thẳng thắn chia sẻ với Đất Việt xung quanh vấn đề này.

Bắt đầu từ việc không đủ năng lực ngôn ngữ thực sự để hàm thụ tri thức

Một hôm ở London, tôi may mắn được một nhóm sinh viên Việt Nam du học bậc đại học ở đó rủ đi ăn đêm. Sau một lúc để ý các bạn ấy giao tiếp bằng tiếng Anh với những người ở đó, với kinh nghiệm của người dạy tiếng Anh đã hơn 10 năm, tôi phát hiện ra nhiều điều không ổn.

Tôi hỏi các bạn ấy rằng: “Hỏi thật nhé, khi nghe giảng bằng tiếng Anh trên giảng đường, các em nghe hiểu được bao nhiêu?” Sau một chút ngập ngừng, các bạn ấy nói trung bình hiểu được khoảng 60% đến 70% lời thầy, còn lại phải về nhà đọc sách…

Ông Nguyễn Anh Đức, Chủ tịch Smartcom, cựu du học sinh Việt Nam tại Trường ĐH Harvard

Các bạn biết đấy, khi ta nghe một bài giảng ở bậc đại học bằng tiếng Việt, nếu chỉ hiểu được 70% đến 80% ngôn ngữ mà thầy đang nói thì làm sao ta có thể nắm bắt được những kiến thức phức tạp của các môn học khó nhằn? Ngay khi ta hiểu 100% về mặt ngôn ngữ, chúng ta vẫn còn phải suy ngẫm, rồi đọc thêm để mở rộng ra mới thực sự hiểu sâu môn học của ta. Vậy mà nhiều du học sinh chỉ có khả năng hiểu 70% ngôn ngữ, thì việc nắm bắt được kiến thức một cách thực sự và sâu sắc quả là một thách thức.

Đấy là những lo lắng bật ngay ra trong tôi khi tiếp xúc với nhiều du học sinh. Tiếng Anh không thực sự đủ để đi du học là một nguyên nhân chết người dẫn đến việc không hàm thụ được triệt để tri thức khi du học, chính vì thế khi trở về họ không thực sự có được năng lực như kỳ vọng để có thể đóng góp hữu ích trong công việc.

Tôi xin nhấn mạnh rằng không phải những chàng trai cô gái có thể liến thoắng nói tiếng Anh trong giao tiếp hàng ngày là giỏi đâu nhé, mà họ phải đủ năng lực sử dụng tiếng Anh học thuật và tiếng Anh trong chính chuyên ngành của họ thì mới có thể học tập thành công khi du học.

Đến việc không biết đầy đủ về các trường học

Có một sự thực mà chúng ta cần biết, đó là các nước Anh hay Mỹ có hẳn một nền “công nghiệp giáo dục”, tức là một lĩnh vực kinh tế mang lại nguồn thu rất lớn cho họ. Ở đó những trường thuộc top đầu thì thực sự rất khó cho sinh viên nước ngoài có thể trúng tuyển, và việc đỗ được vào trường đã là một điều vinh dự chứ chưa nói đến được cấp học bổng.

Nhưng ngược lại, rất nhiều trường tầm trung và thấp hơn thì chào đón sinh viên từ khắp mọi nơi trên thế giới, càng nhiều càng tốt, với yêu cầu đầu vào đối với sinh viên chỉ cần có đủ tiêu chuẩn tối thiểu là được, miễn là sinh viên đóng đủ tiền học phí và cố gắng học cho qua môn, thế là sẽ nhận được bằng tốt nghiệp.

Có thể các du học sinh nhìn thấy trường mình chọn đứng ở một vị trí không hề tồi trên bảng xếp hạng các trường đại học, nhưng sự thực các trường đó có rất nhiều thủ thuật để nâng cao xếp hạng của họ, ví dụ như mua các công trình nghiên cứu về, gắn mác trường họ, và thế là được đánh giá cao…

Ông Đức là tác giả cuốn sách bán chạy nhất năm 2016: “Luyện siêu trí nhớ từ vựng Tiếng Anh”

Tệ hơn nữa, họ cũng có cả những trường học được gọi là “diploma mill”, mình có thể hiểu như là nơi sản xuất bằng, sinh viên chỉ cần nộp đủ tiền, ghi danh học, và thế là có bằng mang về, còn việc dạy và học bị coi nhẹ hoàn toàn.

Phân tích như vậy để ta thấy rằng không phải mọi trường học ở những nước có nền giáo dục tiên tiến đều lung linh, và việc học được gì còn phụ thuộc rất nhiều vào chính du học sinh.

Vì thế mà chỉ một số nhỏ du học sinh là có năng lực thực thụ, và tiếp thu được tinh hoa của những nền giáo dục tiên tiến, còn phần nhiều là du học theo phong trào, du học cho bằng chị bằng em, nên đã bị cuốn vào một quy trình công nghiệp mà các nền giáo dục tiên tiến kia đã vạch sẵn cho mục đích làm kinh tế.

Một khi đã học ở những trường tầm trung hoặc thấp, thì những ai cố gắng học hỏi thực sự thì còn thu học được cái gì đó đáng kể, còn những người không nỗ lực thực sự thì chỉ có cái bằng mang về, cùng với cái mác du học mà thôi.

Và nhiều vấn đề nằm ở chính người du học

Vốn dĩ các trường đại học ở các nước có nền giáo dục đại học tiên tiến được xây dựng trên nền tảng của hệ thống giáo dục phổ thông có sự phân hóa chuyên ngành và thiên hướng nghề nghiệp rõ ràng và khoa học.

Những học sinh tốt nghiệp bậc phổ thông của họ đã có thể tham gia thị trường lao động theo những chuyên ngành mà học sinh lựa chọn theo năng lực và thiên hướng cá nhân của mình khi học những năm cuối bậc phổ thông trung học.

Ví dụ như học sinh học ở bậc A-level ở Anh (tương đương lớp 11, 12 và một năm tiền đại học) đã được chọn học chuyên ngành kinh tế, hay quản trị, hoặc thời trang, truyền thông… để học, mà bỏ qua rất nhiều môn học cơ bản vì đã học ở giai đoạn trước đó, và điểm các môn học theo chuyên ngành đó sẽ được đánh giá là quan trọng nhất khi họ xin dự tuyển vào các trường đại học chuyên ngành tương ứng.