Đặc khu kinh tế: Ai sẽ kiểm soát quyền lực Trưởng?

Ngày 20/9 vừa qua, Bộ Kế hoạch - Đầu tư (KH-ĐT) tổ chức hội thảo “Tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương tại đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt” để thu nhận các ý kiến về vấn đề nóng nhất này.

Sự thành công mô hình phát triển đặc khu kinh tế (ĐKKT) đã được kiểm chứng tại nhiều quốc gia. Nhưng với nước ta, để hình thành các ĐKKT cần sự đột phá trong cải cách thể chế kinh tế để tạo ra những khu vực tự do thương mại, phát triển năng động, tạo sức hút đầu tư nước ngoài.

Một trong những nội dung cũng được các học giả tranh luận sôi nổi là vai trò và vị trí của Trưởng đặc khu. Trình bày mô hình đặc khu, Vụ trưởng Vụ Quản lý các khu kinh tế - Bộ KH-ĐT Trần Duy Đông khái quát, đặc khu được xác định là đơn vị hành chính thuộc tỉnh, không xác định phân chia theo mô hình chính quyền cấp xã/phường phía dưới như thông thường nữa mà chỉ chia thành cá khu hành chính.

Đặc khu cũng không tổ chức như một cấp chính quyền với HĐND, UBND mà phân cấp mạnh thẩm quyền cho Trưởng đặc khu.

Trưởng đặc khu do Thủ tướng bổ nhiệm, bãi nhiệm, cách chức nhưng vẫn chịu sự giám sát của HĐND, UBND cấp tỉnh, phải báo cáo công tác, trả lời chất vấn trước các cơ quan này.

Phú Quốc (Kiên Giang) sẽ trở thành 1 trong 3 đặc khu kinh tế của Việt NamẢnh: HOÀNG TUẤN

Ngoài ra, sau phiên thảo luận lần đầu tại UB Thường vụ Quốc hội tuần trước, cơ quan soạn thảo luật thiết kế thêm Hội đồng tư vấn và giám sát do Thủ tướng thành lập trên cơ sở đề xuất của Bộ Nội vụ hoạt động song song với Trưởng đặc khu.

Theo Dự thảo Luật đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, Trưởng đặc khu sẽ do Thủ tướng Chính phủ sẽ bổ nhiệm, miễn nhiệm, điều động, cách chức. Trưởng đặc khu sẽ chịu sự giám sát của Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh, HĐND tỉnh. Trưởng đặc khu cũng chịu trách nhiệm và báo cáo với Thủ tướng Chính phủ, các bộ ngành về thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao và về toàn bộ hoạt động của đặc khu.

“Dự thảo quy định Trưởng đặc khu chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương, trước Thủ tướng, HĐND, UBND cấp tỉnh nhưng ông này có phải được HĐND tỉnh bầu ra đâu mà chịu trách nhiệm trước cơ quan này. Luật cũng dự kiến tạo cho Trưởng đặc khu một vị thế đặc biệt, ít phụ thuộc để có thể quyết định, thúc đẩy việc thu hút đầu tư nước ngoài nhưng các quy định đưa ra lại cho thấy ông này sẽ rất phụ thuộc vào chủ tịch UBND và HĐND tỉnh”, GS Trần Ngọc Đường, Ủy viên Đoàn chủ tịch UB T.Ư MTTQ Việt Nam góp ý.

TS Dương Đăng Huệ, nguyên Vụ trưởng vụ Pháp luật dân sự - kinh tế, Bộ Tư pháp cho rằng, cần xây dựng các quy định để tập trung quyền lực cho Trưởng đặc khu, chứ không phải quyền lực tập thể chung chung. “Trưởng đặc khu phải là một người có đặc quyền và hoạt động theo luật. Trưởng đặc khu không trực thuộc ai cả. Như thế thì quyền lực mới tập trung”, ông Huệ nói.

TS Hoàng Ngọc Giao, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách pháp luật và phát triển lại băn khoăn về câu chuyện kiểm soát quyền lực. Ông Giao đặt ra hàng loạt câu hỏi: Khi trao quyền hạn lớn cho Trưởng đặc khu có đủ năng lực để thực thi không? Việc giám sát quyền lực thế nào? Tiêu chí nào để bổ nhiệm Trưởng đặc khu? Rồi “lợi ích nhóm” thì có công cụ nào để ngăn chặn khi quyền đã giao hết cho Trưởng đặc khu, như quyền chỉ định thầu với các dự án trong hàng rào?

“Nếu bổ nhiệm được ông có năng lực, có tư duy thì rất tốt. Còn không may, hoặc vì lý do nào đó rồi bổ nhiệm người không có năng lực sẽ rất tai hại. Do đó cần phải có những quy định về bãi nhiệm, từ chức Trưởng đặc khu như thế nào cho kịp thời”, ông Giao góp ý. Ông Giao cũng đề xuất nghiên cứu để nhân dân bầu trực tiếp Trưởng đặc khu. “ Nếu không có cơ chế giám sát hiệu quả thì “lợi ích nhóm” len lỏi vào đây và 3 đặc khu dễ trở thành 3 miếng mồi ngon lành”, ông Giao cảnh báo.

Xoay quanh nhiều ý kiến trái chiều về vấn đề này, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam Trần Đình Thiên cho rằng, ở đây chúng ta đang muốn tạo ra một thiết chế mới, đặc thù, trao quyền lớn và đảm bảo nguyên tắc kiểm soát quyền lực như Hiến pháp quy định, tức có quyền lực thì phải có giám sát quyền lực.

Ông Thiên cho biết, thẩm quyền đại thể trao cho Trưởng đặc khu thì thế nhưng quan trọng nhất là thẩm quyền phải đi liền với trách nhiệm, phải có cơ chế để làm sao người này phải chịu trách nhiệm với những việc làm, quyết định của mình. Thiết kế cơ chế chịu trách nhiệm đó như thế nào, bằng giám sát hay bằng công khai minh bạch… thì đó là vấn đề kỹ thuật, cần phải bàn.

Mai An (t/h)