Củi 'bắt chồng' của thiếu nữ Giẻ Triêng

Kích cỡ cây chọn làm củi thường có đường kính trên dưới 10 phân. Củi được chặt thành đoạn trên dưới 1 mét và phải giữ độ dài ấy đều đặn cho cả đống không được dài ngắn bất thường! Trước khi xếp các khúc củi vào để bó (mỗi bó trên dưới 10 súc tùy theo độ to nhỏ của cây) các cô gái dùng rìu băm bổ những nhát cạn dọc quanh thân súc gỗ để khi khô sẽ nứt thành hình thù những tép củi nhỏ. Thoạt nhìn ngỡ đã được chẻ rời ra nhưng kỳ thật vẫn dính nhau theo từng súc một. Ở hai đầu đống củi những nét rạn đều bằng bặn như dấu vân cây hay những hoa văn lượn sóng trông giống như một chòm sao lớn. Hai đầu củi cũng là cả một kỳ công. Chỉ với chiếc rìu hoặc con dao rựa thô sơ các cô gái phải gọt tề sao cho mặt cắt của các đầu súc bằng thẳng phẳng phiu tưởng tượng đặt lên đó quả trứng gà cũng khó lăn xuống đất! Ấy là thử thách sự khéo léo của các cô.

Thiếu nữ Giẻ Triêng gùi củi về nhà.

Củi hứa hôn là để các cô gái gùi về dâng nộp nhà chồng trong dịp đám hỏi và đám cưới. Đám hỏi nộp ít hơn khoảng dăm ba dăm bảy chục bó. Đám cưới nộp nhiều hơn có khi đến vài ba trăm bó tùy theo số lượng dự trữ được của cô gái. Thường thì các cô cố gắng có được càng nhiều càng tốt vì ngại nhà chồng chê mình lười nhác. Đây là cách đo tính kiên trì siêng năng của cô gái. Nếu gần đến ngày cưới chồng ngày nộp củi mà bản thân cô gái chưa chuẩn bị được nhiều như ý muốn thì cả gia đình họ tộc được huy động đến làm giúp. Trong trường hợp do thỏa thuận giữa hai gia đình để chàng trai ở rể lại nhà cô gái thì củi này cũng phải đem sang nộp cho cha mẹ nhà chồng.

Tại làng Đông Lốc thuộc xã Đăk Man, H. Đăk Glei - Kon Tum nằm sát ven đường Hồ Chí Minh chúng tôi vào thăm nhà cô gái Y Nhung 18 tuổi. Dĩ nhiên nhà cô cũng có đống củi to đẹp xếp cao đụng chái hiên nhà. Nhìn đống củi như đang chiêm ngưỡng một công trình nghệ thuật mới thấy quý phục sự khéo tay và tinh thần nhẫn nại của các cô gái Giẻ Triêng. Đối diện nét tươi xinh rạng rỡ và ngây thơ chân chất của cô sơn nữ bên cạnh "công trình" bao nhiêu lâu khó khổ của mình chúng tôi đề nghị chụp ảnh. Y Nhung mừng rỡ vào nhà rối rít thay vội bộ váy truyền thống của dân tộc mình còn hằn nếp gấp. Y Nhung khoe rằng bộ váy này được chính tay mẹ làm cho từ vải cũng do chính tay mẹ xe sợi dệt nên.

Thấy cô gái vui vẻ vô tư và hay chuyện chúng tôi hỏi han tìm hiểu thêm về quê hương xứ sở và phong tục tập quán. Y Nhung cho biết không chỉ theo phong tục thường thấy trước đây là con gái chủ động "bắt chồng" mà ngày nay đã có nhiều con trai chủ động "bắt vợ" rồi. Nhưng dẫu là trai hay gái chủ động trong việc kết hôn thì các cô gái vẫn cứ phải có củi hứa hôn. Y Nhung bảo: "Bây giờ cấm chặt phá rừng giao rừng cho bà con quản lý rồi chặt phá cây non cây xanh là không đúng nữa rồi. Nhưng phong tục thì phải làm theo. Có điều bây giờ bà con cũng thông cảm cho nộp ít thôi chủ yếu là tìm cây khô có sẵn. Bắt chồng mà không có củi... kỳ lắm"! Nói xong cô gái cười bẽn lẽn đến là duyên. Chúng tôi chúc cô mau "bắt" được "cái" chồng tốt ưng cái bụng của mình. Y Nhung cười vô tư: -"Ô! Ô... Khó lắm mà!".

Đúng như cô bé Y Nhung nói đã là phong tục tập quán ngàn đời thì khó mà bỏ được ngày một ngày hai. Chỉ nên vận động bà con có quy định mới rút bớt lượng củi xuống mang tính tượng trưng thôi để cây con của rừng đỡ bị chặt phá để bảo vệ môi trường thiên nhiên. Và nhất là để các cô gái Giẻ Triêng xinh đẹp giỏi giang nơi đây bớt phần vất vả trong chuyện chuẩn bị lấy chồng!

Những đống củi hứa hôn như những công trình nghệ thuật vẽ thêm một cảnh quan đẹp mắt bên cạnh muôn vàn vẻ kỳ thú của đại ngàn Trường Sơn trên suốt dọc dài đường Hồ Chí Minh thiên lý quanh co khuất khúc núi rừng.

Văn Sỹ