Công tác đánh giá tác động môi trường tại một số quốc gia phát triển

Môi trường ngày nay càng được cộng đồng quan tâm. (Ảnh minh họa)

Đánh giá tác động môi trường và Đánh giá môi trường chiến lược là yêu cầu cần làm theo quy định của tất cả các quốc gia, tổ chức quốc tế. Sau đây là một số thực trạng ĐTM và ĐMC ở một số quốc gia phát triển mà Việt Nam có thể tham khảo.

Tại nhiều quốc gia, ĐTM và ĐMC được quan niệm không chỉ là công cụ pháp lý cần phải thực hiện cho dự án hoặc chiến lược, quy hoạch, kế hoạch mà còn là các nghiên cứu khoa học về tác động đến môi trường tự nhiên, sức khỏe và xã hội. Theo quan điểm đó, ĐTM/ĐMC được thực hiện rất nghiêm túc thu hút nhiều viện, trường đại học và nhà khoa học tham gia.

ĐTM và ĐMC là yêu cầu cần làm theo quy định của tất cả các quốc gia, tổ chức quốc tế. (Ảnh minh họa)

ĐTM và cả ĐMC ra đời và phát triển sớm nhất tại Hoa Kỳ (ĐTM từ năm 1969, ĐMC từ thập kỷ 80 TK20) sau đó là Canada, Tây Âu, Australia, Đông Âu, Đông Á, Đông Nam Á.

Nhật Bản

ĐTM đã được giới thiệu vào Nhật Bản từ 1972. Tuy nhiên đến năm 1984 Chính phủ mới quy định chính thức về thực hiện ĐTM cho các dự án và Luật riêng về “Đánh giá tác động môi trường” được ban hành tháng 6 năm 1997

Đặc điểm hệ thống ĐTM Nhật Bản: (1) Số loại hình cần bắt buộc ĐTM rất hạn chế, chỉ có 13 loại hình dự án cần lập ĐTM bao gồm: đường bộ, chỉnh trị sông, đường sắt, cảng hàng không, nhà máy điện, khu đổ thải, cải tạo đất, điều chỉnh sử dụng đất, khu dân cư mới, cơ sở hạ tầng khu công nghiệp, cơ sở hạ tầng thành phố mới, tổ hợp trung tâm phân phối, phát triển đất ở và đất công nghiệp do các tổ chức chuyên dụng; (2) ĐTM được thực hiện rất thận trọng cả khâu nghiên cứu lập báo cáo và cả khâu thẩm định. Một báo cáo ĐTM cần trung bình 3 năm từ khi nghiên cứu đến khi được cấp phép thẩm định. Chính sự thận trọng này giúp các dự án tại Nhật Bản hạn chế đến mức thấp nhất các tác động xấu đến môi trường tự nhiên và xã hội.

Mặc dù ĐTM Nhật Bản là tổng hợp các kết quả nghiên cứu khoa học, tuy nhiên chính các nhà môi trường nước này cũng cho rằng vẫn còn lạc hậu so với một số quốc gia phương Tây.

Trung Quốc

ĐTM và ĐMC đã được quy định và thực hiện tại Hong Kong (Hương Cảng) – Trung Quốc trước cả Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Hiện nay hệ thống ĐTM, ĐMC của Hong Kong đã hài hòa với các quốc gia tiên tiến: không chỉ xem xét các tác động đến môi trường vật lý, môi trường sinh học mà còn đến tác động xã hội, chú trọng sự tham gia cộng đồng và công khai thông tin minh bạch nên được đánh giá thuộc loại tốt nhất châu Á và Hong Kong hiện nay được đánh giá là một trong các nước/vùng lãnh thổ có năng lực cạnh tranh tốt nhất, mức tham nhũng vào loại thấptrên thế giới (tốt hơn nhiều so với CHND Trung Hoa).

Trong khi đó, theo Triệu Tiểu Hồng (Zhao Xiaohong), Bộ Bảo vệ môi trường Trung Quốc, mặc dù đã ban hành Luật ĐTM từ 2003 và mỗi năm có đến 30.000 dự án lập ĐTM và ĐMC mà thực chất là “ĐTM cho quy hoạch: Plan - EIA” đã được thực hiện cho các quy hoạch phát triển các vùng kinh tế, địa phương, ngành lĩnh vực, các lưu vực sông, các vùng kinh tế ven biển, vịnh biển….nhưng nhiều học giả Trung Quốc tự đánh giá: chất lượng ĐTM/ĐMC ở nước này vẫn còn nhiều vấn đề.

Hàn Quốc

ĐTM và ĐMC của Hàn Quốc khá tiên tiến: cơ sở pháp lý về ĐTM/ĐMC rõ ràng, các phương pháp, quy trình đã được xây dựng hoàn chỉnh và ĐTM/ĐMC đã đi vào chi tiết, có nghiên cứu khoa học. Do vậy, ĐTM/ĐMC đang là công cụ tốt cho định hướng “Tăng trưởng Xanh” với tham vọng đến 2020 Hàn Quốc trở thành 1 trong 5 quốc gia hàng đầu thế giới về Kinh tế Xanh.

Các xu hướng chính trong nghiên cứu khoa học về ĐTM ở Hàn Quốc được tóm tắt trong báo cáo của Kim Taehyoung cho thấy từ năm 2008 đến 2012 riêng Viện Môi trường Hàn Quốc đã công bố 106 bài báo trong đó có đến 57 nghiên cứu về ĐTM (chiếm 53,8%). Số lượng công trình nghiên cứu về các vấn đề môi trường đặc thù tăng nhanh và chiếm đến 70,4% tổng số công trình về ĐTM, trongkhi số công trình về kỹ thuật ĐTM chỉ chiếm 18,9%.

Trong các năm gần đây các công trình nghiên cứu về tác động do biến đổi khí hậu (BĐKH)và tác động sức khỏe, về năng lượng tái tạo ngày càng nhiều, trong đó số lượng công trình về BĐKH chiếm 4,4% trong tổng số các công trình trong 5 năm qua của KEI.

Canada

Đánh giá môi trường chiến lược (ĐMC) được hình thành đầu tiên ở Canada vào khoảng năm 1990-1995. Một trong các nguyên nhân gây ra tình trạng trên là ĐTM chỉ có thể ngăn ngừa và giảm thiểu tác động tiêu cực đối với môi trường của từng dự án công trình cụ thể; chưa xem xét đánh giá tác động môi trường một cách có hệ thống, tổng hợp, tích lũy, tương hỗ đồng thời của tất cả các dự án công trình trong các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội quốc gia, địa phương cũng như của các ngành, lĩnh vực. Vì vậy nảy sinh nhu cầu cần có công cụ pháp lý quản lý môi trường mới ở tầm vĩ mô. Đó là Đánh giá môi trường chiến lược (ĐMC).

Mỹ

ĐTM đầu tiên được hình thành ở Mỹ vào đầu thập niên 70 của thế kỷ trước, sau đó phát triển sang các nước khác, khi mà mối quan tâm lo lắng của nhân dân Mỹ đối với vấn đề suy thoái môi trường, cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên và ô nhiễm môi trường sống ngày càng gia tăng do tác động của phát triển kinh tế – xã hội đã trở thành vấn đề bức bách trong xã hội.

Năm 1969, nước Mỹ đã thông qua Đạo luật Chính sách môi trường quốc gia (NEPA), quy định rằng tất cả các dự án phát triển kinh tế – xã hội ở cấp Liên bang khi đưa ra xét duyệt đều phải kèm theo báo cáo ĐTM.

Tài liệu tham khảo: Lê Trình ĐTM và ĐMC; EIA and SIA in Asia.

Khánh Phương