Chổi đót Chiêm Sơn
Lặng lẽ nép mình trên tuyến đường 610 từ ngã ba Nam Phước lên Di sản Văn hóa thế giới Mỹ Sơn, có lẽ ai cũng ngỡ ngàng về nghề vấn chổi đót tại thôn Chiêm Sơn (Duy Trinh, Duy Xuyên, Quảng Nam) - làng nghề truyền thống đang khởi sắc ở vùng quê này…
Lặng lẽ nép mình trên tuyến đường 610 từ ngã ba Nam Phước lên Di sản Văn hóa thế giới Mỹ Sơn, có lẽ ai cũng ngỡ ngàng về nghề vấn chổi đót tại thôn Chiêm Sơn (Duy Trinh, Duy Xuyên, Quảng Nam) - làng nghề truyền thống đang khởi sắc ở vùng quê này…
làng Chiêm Sơn, nghề làm chổi đót là nghề "cha truyền con nối". Theo các cụ cao niên trong làng kể lại, ban đầu có một vài người làm, sau đó nhiều người trong làng cùng làm theo, hình thành nên làng nghề vấn chổi đót. Nhà nào cũng tự vào núi bứt đót, vấn chổi dùng trong gia đình, khi rảnh rỗi làm đem ra chợ bán. Tại các xã như Duy Trinh, Duy Sơn, Duy Phú..., cây đót mọc trên vùng gò đồi, là nguồn nguyên liệu chính để làm chổi. Ngoài làm ruộng là chủ lực, còn có những ngành nghề khác như trồng dâu nuôi tằm, chẻ đá, trồng rừng... Vào thời điểm nông nhàn, lại trùng với mùa đót nở bông, thường là tháng giêng, tháng hai âm lịch, người dân tranh thủ vào núi bứt đót, rồi trải láng phơi ngay tại chỗ. Khoảng ba đến bốn ngày sau khi phơi khô, người dân lại vào núi cuốn thành bó gánh về làm chổi. Chị Phạm Thị Dung, một "tay" vấn chổi ngót nghét hơn 30 năm, chia sẻ: "Gia đình tôi có mấy thế hệ làm chổi, sau này con cái lớn lên bắt chước làm theo nghề truyền thống của quê hương. Làm chổi thu nhập thường khá hơn so với làm nông, lại tranh thủ được thời gian, người tuổi cao vẫn có thể làm được vì làm trong nhà, mát mẻ vì công việc nhẹ nhàng, không đòi hỏi dùng sức nhiều. Mỗi ngày cũng được từ 100 - 120 ngàn đồng, có thêm nguồn thu nhập trang trải cuộc sống".
Để có được cây chổi đót vừa bền, chắc và đẹp phải có đôi tay khéo léo và chắc chắn ở mỗi công đoạn, nhất là vào cán và bện chổi. Bông đót để làm chổi đạt chất lượng phải phơi được nắng, có màu trắng xanh, bông dài. Theo cách làm truyền thống, cây chổi đót được kết chặt vào cán chổi bằng các sợi mây. Hiện nay, người dân thôn Chiêm Sơn đã "cơ giới" máy móc ở công đoạn cưa cán, cắt đót vừa nhanh và vừa đẹp sản phẩm, lại tạo ra nhiều loại sản phẩm như dùng các loại cán màu, sợi cước vấn to nhỏ khác nhau. Từ việc làm ra cái chổi phục vụ sinh hoạt trong đời sống hàng ngày và tiêu phụ trong phạm vi hẹp là các xã lân cận, rồi dần dần hình thành nên làng nghề vấn chổi đót tại thôn Chiêm Sơn với mức tiêu thụ ngày càng nhiều. Hiện toàn thôn có 240 hộ, 50% số hộ với hơn 300 lao động làm nghề vấn chổi, 10 - 15 cơ sở sản xuất với số lượng công nhân thường xuyên từ 15 - 20 người, trong những ngày cuối năm chuẩn bị làm hàng phục vụ Tết thì đông hơn. Nghề vấn chổi đót trở thành một trong những nghề tạo kế sinh nhai cho đa số bà con trong thôn nên đời sống có phần khấm khá hơn. Trước đây, chổi đót là sản phẩm chính của làng Chiêm Sơn, nhưng hiện nay, để đáp ứng nhu cầu thị trường, người dân đã sản xuất thêm nhiều mẫu mã như chổi cán gỗ, cán nhựa, cán đót... được người tiêu dùng ưa chuộng. Có nhiều hộ gia đình mở cơ sở sản xuất và thu hút nhiều lao động như gia đình chị Nguyễn Thị Màu, anh Phạm Hùng, anh Lưu Minh Sơn... Các cơ sở sản xuất này đã nắm bắt thị hiếu của người tiêu dùng, vừa khôi phục được nghề truyền thống vừa tạo sinh kế mới, giữ cho làng nghề dần phát triển ổn định. Bên cạnh việc khai thác nguyên liệu tại chỗ, cây đót còn được thu mua nhiều nơi ở Quế Sơn, Tây Giang, Đông Giang, Nam Giang, ước tính mỗi năm cả làng tiêu thụ hơn 50 tấn đót.
Thực tế tại thôn Chiêm Sơn, việc giữ được nghề truyền thống là cả một quá trình nhưng để nghề truyền thống ấy có thể phát triển trong thời kỳ hội nhập thì cần một cơ chế, chính sách thông thoáng bên cạnh sự năng động, linh hoạt của các hộ làm nghề. Tháng 7-2016, UBND xã Duy Trinh đã tổ chức lễ công bố Quyết định của UBND tỉnh công nhận làng nghề vấn chổi Chiêm Sơn. Ông Nguyễn Văn Chiến, Chủ tịch UBND xã Duy Trinh cho biết, trên cơ sở đã được công nhận làng nghề truyền thống, địa phương sẽ tiếp tục xúc tiến thành lập các tổ hợp tác, đăng ký thương hiệu làng nghề. Để nghề vấn chổi tiếp tục phát triển, địa phương đang lập các hồ sơ đề nghị ngành chức năng hỗ trợ, tạo điều kiện về vốn và đầu ra cho sản phẩm...
Thỉnh thoảng, du khách khi lên tham quan Khu đền tháp Mỹ Sơn, ghé lại thăm làng nghề truyền thống này và các di tích tại thôn Chiêm Sơn như lăng Đoàn Quý Phi, Mạc Thị Giai, dinh bà Chiêm Sơn, chùa Vua, di tích khảo cổ học Triền Tranh... Hy vọng, làng nghề vấn chổi cùng với các giá trị văn hóa - lịch sử nơi đây sẽ mở ra hướng phát triển mạnh hơn cho du lịch của H. Duy Xuyên...