Bệnh u tuyến yên

Nhạc trưởng của hệ nội tiết Tuyến yên là một cơ quan nằm trong não bộ. Gọi là tuyến yên vì nó nằm trong một hõm xương có hình giống cái yên ngựa. Tuyến yên rất nhỏ, chỉ bé bằng hạt đậu, nặng từ 0,5-1g. Toàn bộ tuyến được chia làm hai thùy (thùy trước và thùy sau), trong đó chỉ có thùy trước mới là thùy hoạt động chức năng chính, còn thùy sau chỉ là nơi dự trữ chất chế tiết của một cơ quan trên nó mà thôi. Về mặt chức năng, người ta xếp tuyến yên vào hệ nội tiết vì nó chế tiết hormone cho cơ thể. Tuyến yên tiết ra nhiều hormone như GH kích thích sinh trưởng, TSH kích thích tuyến giáp, ACTH kích thích vỏ thương thận, LH, FSH kích thích sinh dục… Mọi hoạt động sinh học từ sinh trưởng, phát triển, đến sinh dục, tự vệ… đều cần đến hormone. Đây là những hoạt chất sinh học không thể thiếu để duy trì sự sống. Do vậy, tuy có hình dạng nhỏ bé nhưng tuyến yên được phong là vị nhạc trưởng của hệ nội tiết. Ngoài chức năng chế tiết hormone đặc trưng kích thích sinh trưởng (GH), thì nó là trung tâm điều phối các phần nội tiết khác như tuyến giáp, tuyến sinh dục, vỏ thượng thận… thông qua các hormone của mình. Có thể nói nôm na, không có tuyến yên thì cơ thể không lớn lên được, không tự vệ được, không sinh hoạt tình dục được ngay cả khi có cơ quan sinh dục. Nhưng một khi vị nhạc trưởng này bị “u” thì nó cũng gây ra lắm phiền toái. Biểu hiện khi phát sinh u U tuyến yên là sự phát triển bất thường của tổ chức tuyến yên. Tức là trong khối sọ chật hẹp tự nhiên mọc ra một khối cứ lớn dần lên tại vùng hố yên. Bình thường không sao, nhưng khi tuyến yên có u sẽ gây ra những rắc rối như: chèn đẩy tổ chức dần dần làm mất chức năng của vùng tuyến yên và vùng não xung quanh; suy giảm nồng độ hormone (khi đó là u không chế tiết); chế tiết hormone quá nhiều (khi đó là u chế tiết). Những tai hại này gây ra những biến đổi bên ngoài cơ thể. Thông thường, u tuyến yên hay xuất hiện ở thùy trước - thùy chế tiết, tần số chiếm khoảng 10% các loại u não nói chung, và cũng hay gặp là loại u chế tiết hormone GH và hormone prolactin. Thế nên, ngoài những triệu chứng chung như, đau đầu, nhìn đôi, nhìn mờ, mất thị lực, buồn nôn, nôn khan do sự chèn lấn gây ra thì u tuyến yên có những dấu hiệu đặc trưng thường gặp nhất. Tùy vào tuổi xuất hiện mà người bệnh có thể bị bệnh khổng lồ hoặc bị bệnh to đầu chi. Nếu xuất hiện vào thời điểm trước khi trưởng thành, người bệnh sẽ bị dậy thì sớm, cao lênh khênh, cao vượt mức đến ngưỡng khổng lồ, chân tay rất dài... Nếu xuất hiện vào tuổi trưởng thành thì người bệnh có đầu to, trán dô, gò má cao, môi dày và đặc biệt đầu ngón tay ngón chân rất to và thô. Đây chính là tác dụng của hormone GH gây ra: làm dài xương ống và làm dày xương dẹt. U tuyến yên có thể xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi nào nhưng tuổi hay gặp nhất là 30-40 tuổi. Nhìn chung, chúng có đặc điểm là phát triển chậm và ít di căn, ngoại trừ khi chúng là những khối u ác tính. Đến thời điểm này, ngoài tính chất gia đình ở một số ít trường hợp thì người ta chưa tìm được nguyên nhân nào chấp nhận được. Việc phát hiện sớm u tuyến yên vẫn là kiên trì theo dõi, liên tục, thường xuyên, khám sức khỏe định kỳ và thông báo cho bác sĩ những bất thường trong cơ thể. Có một điều đáng mừng ở đây là u tuyến yên có tiên lượng khá tốt, nếu được điều trị bài bản thì người trưởng thành có thể trở lại với hoạt động sống thường ngày, còn trẻ em thì vẫn có thể dậy thì bình thường. Bs Yên Lâm Phúc (Học viện Quân y)