Bàn luận về những điểm 'yếu' của dự thảo Luật PCTN (sửa đổi)

Khắc phục bệnh “hình thức” trong kê khai tài sản

Trình bày tờ trình, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long cho biết, để đảm bảo cho việc kê khai được chính xác, trung thực nhằm kiểm soát có hiệu quả hơn tài sản, thu nhập của người kê khai dự thảo đã mở rộng căn cứ xác minh tài sản, thu nhập so với quy định hiện hành.

Theo đó, Bộ trưởng Thành Long cho rằng “quy định xác minh bắt buộc đối với những người dự kiến bầu, bổ nhiệm, phân công giữ chức vụ và hưởng phụ cấp trách nhiệm từ 0,9 trở lên và các vị trí khác do Chính phủ quy định nhằm xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức liêm chính”.

Ngoài ra, còn quy định khi người đứng đầu xét thấy cần xác minh tài sản, thu nhập của người được dự kiến bầu, bổ nhiệm, cử giữ chức vụ và được hưởng phụ cấp trách nhiệm dưới 0,9 trong cơ quan, tổ chức, đơn vị mình.

Đặc biệt, khắc phục tính hình thức trong việc kê khai, kiểm soát tài sản, thu nhập, dự thảo Luật đã bổ sung quy định về cơ quan, đơn vị kiểm soát tài sản, thu nhập bao gồm: Thanh tra Chính phủ; Văn phòng Quốc hội, Văn phòng Chủ tịch nước và cơ quan Trung ương của các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp có sử dụng ngân sách Nhà nước; TAND Tối cao, Viện KSND Tối cao, Kiểm toán Nhà nước; thanh tra các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan, đơn vị phụ trách công tác tổ chức - cán bộ tại nơi không có cơ quan thanh tra; thanh tra tỉnh (Điều 40).

Các cơ quan này sẽ tiến hành xác minh tài sản, thu nhập của người có nghĩa vụ kê khai theo thẩm quyền. Theo Bộ trưởng Thành Long, phương án này giúp khắc phục những quy định chưa rõ ràng trong pháp luật hiện hành về thẩm quyền xác minh tài sản, thu nhập.

“Vắng” quy định xử lý tài sản kê khai không trung thực

Trình bày báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nêu rõ, Luật phòng, chống tham nhũng có phạm vi điều chỉnh về công tác phòng chống tham nhũng trong mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội, do đó có mối quan hệ mật thiết với nhiều đạo luật khác.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga trình bày báo cáo thẩm tra dự thảo Luật phòng, chống tham nhũng (sửa đổi)

Về mở rộng phạm vi điều chỉnh của dự án Luật, Thường trực Ủy ban Tư pháp cho rằng, trong Tờ trình và dự thảo Luật vẫn chưa có khái niệm giải thích rõ thế nào là tham nhũng khu vực ngoài nhà nước, do đó nhiều quy định của dự thảo Luật về vấn đề này còn thiếu rõ ràng.

Mặc dù dự thảo Luật đã mở rộng phạm vi điều chỉnh sang khu vực ngoài nhà nước, nhưng khái niệm về hành vi tham nhũng trong dự thảo Luật vẫn chỉ giới hạn tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn trong khu vực công. Mặt khác, việc quy định bắt buộc áp dụng các biện pháp phòng ngừa trong khu vực tư và kèm theo đó là việc thanh tra, kiểm tra của các cơ quan nhà nước cũng sẽ gây khó khăn cho các tổ chức, doanh nghiệp ngoài nhà nước.

Đặc biệt, Ủy ban Tư pháp còn chỉ ra, dự luật chưa có quy định về xử lý tài sản, thu nhập kê khai không trung thực, không được giải trình một cách hợp lý.

“Một trong những hạn chế, bất cập của luật hiện hành là “còn vướng mắc về trình tự, thủ tục giải trình, xác minh tài sản, thu nhập; thiếu quy định về xử lý tài sản, thu nhập không được giải trình một cách hợp lý…”, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nêu lại kết quả tổng kết 10 năm thực hiện Luật Phòng, chống tham nhũng.

Trong khi đó, Phó Viện trưởng Viện KSND Tối cao Nguyễn Hải Phong đặt vấn đề: Hiện kê khai tài sản cứ đút ngăn bàn, khi nào bổ nhiệm hay có vấn đề đơn thư mới tiến hành kiểm tra theo các bước rất đơn giản. Dự thảo luật đưa vào Điều 40 là cơ quan chủ quản tiến hành xác minh. Nhưng xác minh phát hiện có dấu hiệu bất minh thì trách nhiệm xử lý thế nào?

Theo ông Nguyễn Hải Phong, thông thường các nước là nếu phát hiện cán bộ công chức có bất minh về tài sản, thu nhập thì giao cho chính cán bộ đó kiểm tra trong một thời hạn nhất định, nếu không chứng minh được thì tài sản đó bất minh, cơ quan chủ quản sẽ ra quyết định chuyển cho cơ quan tòa án để thu hồi.

“Rất hợp pháp! Nếu có khiếu kiện thì tòa xử. Rất minh bạch! Chứ nếu sử dụng như quy định đưa ra thì có hai điều xảy ra: Một, cơ quan nào cũng đặt ra yêu cầu xác minh và xác minh không có nghiệp vụ thì dẫn đến oan sai. Hai, nếu xác minh đúng nhưng cơ quan không có thẩm quyền mà xử lý thì trái luật”, Phó Viện trưởng Viện KSND Tối cao nhấn mạnh.

Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Tòng Thị Phóng lưu ý, việc thu hồi tài sản chưa thể chế được nội dung cụ thể, nó còn đang rải rác ở các luật khác nhau và nhiều cơ quan khác nhau. “Nên chăng có 1 cơ quan chủ trì, rồi ai thu hồi, thu hồi thế nào, thời hiệu thu hồi là bao lâu… tất cả điều đó phải được cụ thể hóa bằng luật”, bà Tòng Thị Phóng gợi ý.

Đồng ý việc quy định cụ thể cơ quan, đơn vị kiểm soát tài sản, thu nhập có thể khắc phục được bất cập, cũng như xác định được trách nhiệm, nhưng Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân cho rằng cần cân nhắc.

“Việc tập trung kiểm soát tài sản về 1 đầu mối thì cần cân nhắc tính khả thi. Ví dụ, nếu tập trung các đối tượng phải kê khai tài sản vào một số cơ quan như Thanh tra Chính phủ hoặc Thanh tra tỉnh thì có thể tạo sự quá tải cho cơ quan này, cũng không khắc phục được tính hình thức trong kiểm soát thu nhập, tài sản”, Chủ tịch Quốc hội nói.

Trưởng Ban Dân nguyện Nguyễn Thanh Hải cho biết, kiến nghị của cử tri cho thấy, ngoài những bức xúc trong việc tham nhũng ở lĩnh vực công, dự án lớn thì cử tri cũng rất bức xúc về vấn đề tham nhũng nhỏ, tham nhũng vặt tại khối hành chính, thực hiện ở những cán bộ cấp cơ sở. Những hành động tham nhũng vặt này ảnh hưởng đến rất đông bộ phận người dân, gây tác động xã hội học xấu, làm sói mòn đạo đức, lối sống tốt đẹp tương thân tương ái của người dân. Do đó, Trưởng Ban Dân nguyện đề nghị cần có đánh giá cụ thể về vấn đề này trong Báo cáo tổng kết sau 10 năm thi hành Luật Phòng, chống tham nhũng để căn cứ vào đó đưa ra các biện pháp phòng, chống tham nhũng hiệu quả.

N. Huyền