Ý nghĩa mâm ngũ quả

Cứ vào khoảng 28 tháng Chạp âm lịch thì nhà nhà đều cho bày biện một mâm ngũ quả cùng với những món ăn trên bàn thờ. Mâm ngũ quả thường bày trên một cái mâm bằng gỗ tiện, sơn son, có chân, gọi là mâm bồng. Nếu không có mâm bồng, có thể bày trên một cái đĩa to. Đã gọi là mâm ngũ quả thì phải có 5 loại quả được xếp thành hình tháp, được đặt ở một chỗ trang trọng nhất trong bàn thờ. Mỗi loại quả mang một ý nghĩa riêng. Theo các vị cao niên, am tường về Nho giáo thì xuất xứ của mâm ngũ quả có liên quan đến quan niệm triết lý Khổng giáo của phương Đông, thế giới được tạo nên từ năm bản nguyên - gọi là “ngũ hành”: Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ, nghĩa là 5 yếu tố cấu thành vũ trụ. Còn theo quan niệm của dân gian thì “quả“ (trái cây) được xem như biểu tượng cho thành quả lao động một năm. Ông cha ta chọn 5 loại trái cây để cúng đêm giao thừa là ngụ ý rằng: Những sản vật này được kết tinh từ công sức, mồ hôi, nước mắt của con người lao động, kính dâng lên đất trời, thần thánh trong giờ phút linh thiêng. Một mâm ngũ quả được bày dưới cùng là một nải chuối to già còn xanh, nải chuối đều, hoặc 2 nải chuối nhỏ ghép bên nhau như một chiếc bệ cong gồm 2 tầng nâng đỡ hoàn toàn hoa trái khác. ở đây có sự phối hợp màu sắc, mâm ngũ quả đẹp là đủ màu sắc rực rỡ. Chính giữa bệ mâm xanh sẫm, trước đây bày quả phật thủ. Ngày nay ít trồng phật thủ nên thường thay bằng quả bưởi to, càng to càng đẹp. Bưởi chín vàng, tươi nổi bật trên bệ chuối màu xanh. Những quả chín đỏ đặt xung quanh, những chỗ khuyết dưới đặt xen kẽ quýt vàng và táo màu xanh ngọc. Nhưng ở hai miền Nam Bắc phong tục tập quán khác nhau nên việc thờ cúng mâm ngũ quả cũng có nhiều điểm khác biệt. Miền Nam Thường thì mâm ngũ quả ở miền Nam to hơn ở miền Bắc. Ở miền Bắc có 3 loại quả: Chuối, bưởi, quýt là chính trong khi đó ở miền Nam thì: mãng cầu (na), dừa, đu đủ, xoài, dưa hấu. Bởi theo quan niệm của người miền Nam là thờ: Dưa hấu, dừa, mãng cầu, đu đủ, xoài… Mãng cầu là mình cầu mong cho đủ xài đó là mong ước phổ biến nhất trong năm mới. Một số nhà lại thêm trong mâm ngũ quả một số chùm sung ý nghĩa là cuộc sống sung túc, đầy đủ. Với triết lý ‘cầu vừa đủ xài sung túc’. Nếu muốn bày một mâm ngũ quả kiểu Nam bộ, người ta thường chọn ba loại quả có hình dáng to và trọng lượng nặng là đu đủ, dừa, xoài đặt lên mâm trước để lấy thế. Sau đó, bày những quả khác chèn lên, để tạo thành một ngọn tháp. Miền Bắc Cách trình bày truyền thống sẽ là nải chuối được đặt dưới cùng, ở giữa để đỡ lấy toàn bộ các trái cây khác. Quả bưởi đặt giữa nải chuối, xung quanh là hồng, quýt, đào bày đan xen vào nhau. Nải chuối hay quả phật thủ như bàn tay che chở của ông bà đối với con cháu, để con cháu ăn nên làm ra, của cải sung túc, đề huề. Quả bưởi và dưa hấu căng tròn mát lành hứa hẹn một năm mới đầy ngọt ngào, may mắn, quả hồng đỏ thắm quả quýt vàng rực, màu sắc mạnh mẽ, tượng trưng cho sự thành đạt. Quả cam tròn da đỏ au, quả trứng gà có hình trái đào tiên, quả cà chua đỏ tươi, quả khế mọng nước còn vương những lá xanh. Có nơi còn thờ quả hồng xiêm, quả ớt đỏ. Quả phật thủ thơm suốt mùa xuân, thơm trong nhà để làm ăn cho phúc lộc, thơm mãi hết mùa xuân này sang mùa xuân khác. Những năm gần đây, mâm ngũ quả cúng Tết đã có nhiều thay đổi nó không còn ngũ quả nữa mà đã trở thành “lục, thất, bát... quả” vì bên cạnh có thêm những đặc sản cao cấp như: nho, lê, táo... tùy theo cách nghĩ và túi tiền của mỗi gia đình. Sanbeo (Tổng hợp)