Ý nghĩa của cây nêu trong ngày Tết Nguyên đán

Từ bao đời nay, đối với người Việt Nam, hình ảnh cây nêu được coi là biểu tượngthiêng liêng nhất của ngày Tết Nguyên đán. Nó gắn liền với một sự tích huyềnthoại mang đậm tính nhân văn sâu sắc.

Về sự tích của cây nêu

Theo truyền thuyết và Phật thoại, xa xưa, Người và Quỷ cùng sống trên mặt đất.Quỷ cậy mạnh chiếm đoạt toàn bộ đất đai và bắt Người đi làm thuê cho chúng vơínhững điều kiện ngày càng khắt khe.

Với trò “ăn ngọn cho gốc”, đến mùa gặt Quỷ lấy hết phần ngọn (những bông thóc),còn Người chỉ được phần gốc (rạ). Phật thương Người, mách bảo Người đừng trồnglúa mà trồng khoai lang. Mùa thu hoạch ấy, Người lấy hết củ, Quỷ chỉ được dây vàlá khoai.

Quỷ tức tối, mùa sau quy định lại là “ăn gốc, cho ngọn”. Người liền trở về trồnglúa như cũ. Vẫn thất bại, Quỷ đòi “lấy cả gốc lẫn ngọn”. Phật mách Người nêntrồng ngô. Người làm theo và lại thắng (vì bắp ngô ở khoảng giữa thân cây). Uấtức, Quỷ tịch thu toàn bộ ruộng đất, không thuê Người trồng cấy gì nữa.

Phật bảo Người thương lượng với Quỷ để mua một miếng đất chỉ bằng bóng chiếc áocà sa. Người sẽ trồng một cây tre, trên đó mắc áo cà sa, đất của Người là phầnđất giới hạn bởi bóng áo ấy. Quỷ nghĩ chẳng đáng là bao nên đồng ý, và hai bêngiao ước: đất trong bóng áo là của Người, ngoài bóng áo là của Quỷ.

Khi Người trồng xong cây tre, Phật đứng trên ngọn, tung áo cà sa bay tỏa rathành một miếng vải tròn. Rồi Phật hóa phép làm cho cây tre cao vút mãi lên, đếntận trời. Tự nhiên đất trời trở nên âm u: bóng của áo cà sa dần dần che kín khắpcả mặt đất.

Quỷ không ngờ có sự phi thường như thế, mỗi lần bóng áo lấn dần vào đất củachúng, chúng phải dắt nhau lùi mãi lùi mãi. Cuối cùng Quỷ không có đất ở nữa,phải chạy ra biển.

Quỷ tập hợp lực lượng phản công hòng chiếm lại đất. Cuộc chiến diễn ra hết sứcác liệt. Biết quân của Quỷ sợ máu chó, lá dứa, tỏi, vôi bột nên Phật và Người sửdụng những thứ ấy làm vũ khí. Quỷ bị đại bại, bị Phật bắt, đày ra biển. Chúngvan xin Phật, hàng năm, cho chúng vào thăm đất liền vài ba ngày. Phật thươngtình, đồng ý.

Vì thế, hàng năm cứ đến ngày Tết Nguyên đán là ngày Quỷ vào thăm đất liền, thìngười ta theo tục trồng nêu để cho Quỷ không dám bén mảng vào chỗ người đang ở.

Trên ngọn cây nêu, Người ta treo khánh đất nung để mỗi khi gió rung thì có tiếngđộng phát ra để luôn nhắc bọn Quỷ nghe mà tránh. Cũng trên đó có buộc một bó ládứa hoặc cành đa mỏ hái để cho Quỷ sợ. Ngoài ra, người ta còn vẽ hình cung tênhướng mũi nhọn về phía đông và rắc vôi bột xuống đất vào những ngày Tết để cấmcửa Quỷ.

Những ý nghĩa sâu sắc

Trồng cây nêu đã trở thành tục lệ Tết phổ biến của các dân tộc Việt Nam: từKinh, Thái, Mường đến Ba Na, Gia Rai... Trên ngọn nêu, người ta thường treo mộttúm lá dứa, lông gà, cành đa, lá thiên tuế, những chiếc khánh và con cá bằng đấtnung, cùng một tán tròn bằng tre nứa dán giấy đỏ.

Ngoài ra có nơi còn treo những chiếc đèn lồng, đèn xếp hoặc vài xấp tiền, vàngmã... Dù với dụng ý khác nhau, nhưng những vật treo đều tượng trưng cho mongmuốn bảo vệ con người, tạo lập hạnh phúc cho con người. Ví như lá dứa để dọa maquỷ (vì ma quỷ sợ gai), không cho chúng vào quấy phá.

Cái khánh đồng âm với “khánh” có nghĩa là “phúc”: năm mới đem lại hạnh phúc chogia đình. Cành đa tượng trưng cho điều lành và tuổi thọ. Tiền vàng mã để câùtài, cầu lộc. Lông gà là biểu tượng chim thần (một sức mạnh thiên nhiên giúpngười).

Đặc biệt, cây nêu còn coi là cây vũ trụ - nối liền Đất với Trời. Tán tròn bằnggiấy đỏ tượng trưng cho Mặt Trời và ngọn nêu là nơi chim thần (sứ giả của Mặt Trời) đậu. Cuối năm (cuối mùa đông) mới trồng cây nêu để đầu năm ngọn nêu vươnlên đón ánh nắng xuân, sức sống xuân.

Nghi thức thờ cúng tổ tiên của dân tộc Việt Nam

Nghi thức thờ cúng tổ tiên của người Việt Nam được coi là độc đáo, trở thành hệthống và có ý nghĩa riêng của nó. Khởi đầu những ngôi mộ trong hang động ở vùng trung du Bắc Bộ có những vật dụng đem theo cho người chết với sự tin tưởng ngươìchết vẫn sống ở thế giới vĩnh hằng. Con người, ông bà, tổ tiên mình có thể thànhTiên, thành thần, thành thánh, thành Phật.

Chính vì vậy, người ta lập bàn thờ, nhà thờ một cách trang trọng. Khi cúng tế,người ta luôn cầu ân đức, tổ tiên phù hộ độ trì cho con cháu. Không chỉ ngàygiỗ, ngày Tết mà còn có những dịp trong đại của con người như đám cưới, đám tanghay khi gặp hoạn nạn, làm ăn, đều khấn vái, kính cáo Tổ tiên.

Các nhà nho trước đây cho rằng thờ cúng tổ tiên chỉ để thể hiện chữ hiếu, vơítinh thần chim có tổ, người có tông, uống nước nhớ nguồn.

Ngày nay, mọi gia đình người Việt Nam đều thờ tổ tiên và hầu hết đều có bàn thờgia tiên, đó chính là quốc đạo, lấy con người làm chủ vạn vật, coi trọng âm đức,cái đức thiêng liêng của con người./.

Đình Trung (Vietnam+)