TS. Nguyễn Thị Hậu: Phụ nữ đẹp bình dị như… đồ gốm

Thưa TS. Nguyễn Thị Hậu, không biết nên xưng hô với chị như thế nào? Nhà khảo cổ học hay nhà văn?

- Chỉ là "Nguyễn Thị Hậu” thôi, vì đối với tôi cả hai "nhà” đều lớn quá (Cười).

Và cũng xin bắt đầu câu chuyện bằng sự "lưỡng phân” này. Giữa khảo cổ và văn học, theo chị có điểm gì chung?

- Có lẽ có: Cùng tìm hiểu, giải mã về con người quá khứ hoặc hiện tại từ những "bằng chứng” có khi rất nhỏ. Và tìm hiểu về con người chính là tìm hiểu về xã hội, bối cảnh sống của con người.

Còn điểm riêng, thưa chị?

- Khi "giải mã” về con người thì khảo cổ nghiêng về "lý” còn văn học nặng về "tình”.
Với chị, văn chương là…?

- Tôi thích từ văn học hơn. Văn chương nghe hoành tráng quá! Từ nhỏ văn học đã là sở thích, là niềm vui của tôi. Còn bây giờ, nếu viết được chút gì đấy cũng để cho vui vì đã chia sẻ được với bạn bè.

Ngoài những cuốn sách khảo cổ học chi tiết và… dài, với văn chương chị lại viết rất ngắn kể cả khi viết tản văn, truyện ngắn. Tại sao?

- Sách về khảo cổ cần tuân thủ những yêu cầu – dù tối thiểu của một công trình khảo cổ học để đảm bảo nội dung khoa học, mặc dù những cuốn đó của tôi cũng khá đơn giản và… mỏng thôi. Còn khi viết những cái khác thì… thấy đủ thì thôi, vì đó là những chuyện nhỏ, người đọc hiểu mà, đâu cần phải dài dòng?

Với những truyện ngắn chỉ vỏn vẹn 100 chữ, liệu chị đang làm khó mình, hay là để đỡ tốn thời gian của độc giả thời bận rộn?

- Viết truyện 100 chữ đầu tiên là "thử” xem vốn từ ngữ của mình có thể sử dụng chính xác đến đâu? Vả lại, trong cuộc sống, một "cái dằm” cũng đủ làm người ta bận tâm rồi. Thế thì cứ viết giản dị như chính nó thôi. Càng chính xác càng giản dị, đó là suy nghĩ của tôi.

Là phụ nữ, khi viết và cả trong cuộc sống nữa, chị thường đứng về "phe nước mắt” chứ?

- Tôi đứng về phía nào không làm cho ai rơi nước mắt.

Nhưng khi đọc cuốn "101 truyện 100 chữ” (NXB Hội Nhà văn & Phương Đông Books ấn hành) tôi luôn bị ám ảnh về những nhân vật nữ - thường là không có tên, những "nàng”, "cô”, "mẹ”, "vợ anh”… Truyện nào cũng rưng rưng và hình như nhiều nước mắt ngậm ngùi?

- Tôi đọc ở đâu đó rằng, chỉ có phụ nữ mới biết yêu thương – theo nghĩa là luôn có khả năng chia sẻ. Có lẽ vì vậy mà phụ nữ hay "tán” với nhau về mình và cả những thứ ngoài mình.

Những xung đột và mâu thuẫn văn hóa trong cuộc sống gia đình hiện nay có cảm giác, được chị "bắt sóng” rất nhanh để đưa vào các truyện rất ngắn của mình. Hình như chị đang muốn khắc họa một hình ảnh những người phụ nữ nhạy cảm và… thiệt thòi?

- Phụ nữ thường nhạy cảm, phụ nữ có nội tâm phong phú càng nhạy cảm. Mà cuộc sống hiện nay thì quá nhanh, hiếm có khoảnh khắc "lặng” để nhìn lại… Còn thiệt thòi à, tôi không nghĩ thế, được mất vô chừng lắm…

Nhưng phụ nữ, cũng có khi được quý như "Cổ vật” – 1 trong 101 truyện rất ngắn của chị?

- Vâng. Không phải cổ vật nào cũng có vẻ đẹp rực rỡ như đồ trang sức vàng bạc hay đồ sứ hoa văn nhiều màu, mà phần đông phụ nữ như những đồ gốm, đồ đất nung có vẻ đẹp rất bình dị. Hình như ít người nhìn thấy vẻ đẹp như thế ở người phụ nữ của mình, quanh mình…

Là đồ gốm nên rất dễ… nứt phải không chị? Tôi đọc những chuyện tình trong truyện của chị đôi khi thật ngọt ngào, nhưng đôi khi tan vỡ rất nhanh, có thể chỉ trong mấy chục chữ: "Trời mưa. Cô mơ màng: Bây giờ ngồi quán với một cốc cà phê sữa nóng và nghe nhạc thì tuyệt. Anh lắc đầu: Trời mát thế này nhậu thịt chó mắm tôm là nhất… Thế là tan vỡ một mối tình”. Chị có thường áp dụng cái nghề khảo cổ vào để khảo sát các cuộc hôn nhân không?

- Có lẽ không cố ý nhưng thói quen "tinh tướng” trong nghề nghiệp đôi khi giúp mình tinh ý hơn trong cuộc sống (hay là ngược lại nhỉ?).

Người ta nói văn là người. Liệu có đúng với chị, và đúng bao nhiêu % trong tập sách này, thưa chị?

- 50% là "chuyện” - chất liệu từ cuộc sống xung quanh và của chính mình, 50% còn lại là cảm nhận, góc nhìn của tôi, là cách "xử lý” những chất liệu ấy thành một món ăn nhẹ để mọi người có thể nhấm nháp cả lúc đói và lúc không đói.

Xin trân trọng cảm ơn chị!

TS khảo cổ học Nguyễn Thị Hậu sinh năm 1958, tốt nghiệp chuyên ngành khảo cổ học năm 1980. Hiện là Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP. HCM, Phó Tổng thư ký Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, Tổng Thư ký Hội Sử học TP.HCM, tham gia giảng dạy ở Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn TP.HCM…

Chị là tác giả của nhiều cuốn sách: Đi và tìm trong đất, Quay qua quay lại, Khảo cổ học bình dân Nam bộ - Việt Nam, Buổi trưa trong quán cà phê,…

Cổ vật

Gã có sở thích sưu tầm đồ cổ. Làm ăn vất vả nhưng gã vẫn chắt bóp để mua từng món đồ nho nhỏ. Có lúc vợ con còn phải nhịn miệng để gã mua bằng được "hàng độc”. Dần dần gã trở thành đại gia trong giới cổ vật.

Vợ mắc bệnh nan y. Để có tiền chữa bệnh cho vợ, gã quyết định bán món đồ cổ quý nhất. Mọi người tiếc: Bán rồi làm sao mua lại được!? Gã cười: Vợ là cổ vật duy nhất không bao giờ tôi muốn bị mất!

(Truyện 100 chữ của Nguyễn Thị Hậu)

Hoàng Thu Phố (thực hiện)