Sóng ngầm ở Biển Đông

Những diễn biến nổi bật

Tình hình biển Đông trong quý đầu năm 2015 có thể coi là sóng yên biển lặng. Những tháng sau đó bắt đầu xuất hiện nhiều đợt sóng ngầm.

-Tháng 4: Ngày 9-4, Mỹ công bố nhiều bức ảnh chụp vệ tinh gây chấn động về hoạt động xây dựng và bồi lấp các rạn san hô ở biển Đông của Trung Quốc. Vài ngày sau đó, Chính quyền Philippines cáo buộc hoạt động xây dựng đảo nhân tạo của Trung Quốc đang hủy hoại nghiêm trọng môi trường biển.

-Tháng 5: Ngày 21-5, Mỹ tuyên bố sẽ tiếp tục các chuyến tuần tra trên biển và trên không tại các vùng biển quốc tế sau khi Hải quân Trung Quốc liên tục đưa ra cảnh báo yêu cầu máy bay do thám P8-A Poseidon, một trong những máy bay hiện đại nhất của quân đội Mỹ, phải rời khỏi không phận phía trên vùng biển quốc tế trên biển Đông.

- Tháng 6: Ngày 1-6, tại Đối thoại Shangri-La ở Singapore, Đô đốc Tôn Kiên Quốc tuyên bố Trung Quốc có thể sẽ thiết lập Vùng Nhận dạng Phòng không (ADIZ) trên biển Đông nếu Bắc Kinh phải đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng. Mỹ và nhiều quốc gia nhìn nhận đây là hành động mang tính khiêu khích nghiêm trọng; Ngày 17-6, Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuyên bố nước này đã kết thúc quá trình bồi lấp đảo nhân tạo. Tuy nhiên, đây chỉ là sự biến báo của Trung Quốc bởi trên thực tế họ đã hoàn tất quá trình xây dựng đảo nhưng bắt đầu chuyển sang giai đoạn thứ hai là tập trung phát triển các hạ tầng cơ sở trên đảo nhân tạo. Trên các hòn đảo nhân tạo này còn thấy rõ sự hiện diện của những đường băng quân sự dài khoảng 3km và một số công trình cảng biển đủ để đón tàu chở dầu cỡ lớn.

-Tháng 7: Ngày 1-7, Lầu Năm Góc công bố Chiến lược quân sự quốc gia năm 2015, định hướng các biện pháp và cách thức quân đội nước này sẽ áp dụng để bảo vệ và thúc đẩy các lợi ích quốc gia và an ninh của Mỹ. Trong chiến lược, Mỹ đã thẳng thắn bày tỏ quan ngại về việc Trung Quốc xây dựng đảo nhân tạo tại Biển Đông, cho rằng hoạt động này đang "làm gia tăng căng thẳng tại khu vực châu Á- Thái Bình Dương."

-Tháng 8: Vấn đề biển Đông tiếp tục trở thành một đề tài nóng bỏng tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN 48 và các hội nghị liên quan. Thông cáo chung của Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 48 đã dành 7 điều để nhấn mạnh nội dung này.

-Tháng 9: Trong chuyến thăm Mỹ, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tuyên bố nước này có chủ quyền đối với các hòn đảo trên Biển Đông. Nhiều nhà phân tích cho rằng tuyên bố này càng phản ánh rõ nét bất đồng sâu sắc giữa hai cường quốc, và là nguyên nhân gián tiếp khiến Mỹ quyết định có những biện pháp răn đe mạnh tay hơn.

-Tháng 10: Mỹ điều tàu khu trục USS Lassen có trang bị tên lửa hành trình tới biển Đông để thực hiện nhiệm vụ tuần tra và thực thi quyền tự do hàng hải trong khu vực. USS Lassen ngày 27-10 đã đi vào vùng biển 12 hải lý xung quanh đảo nhân tạo mà Trung Quốc xây dựng ở bãi đá Subi và bãi đá Vành Khăn, ngầm phủ nhận tuyên bố chủ quyền của Bắc Kinh với khu vực này.

-Cuối tháng 10, Tòa án Trọng tài thường trực (PCA) ở The Hague tuyên bố có thẩm quyền phân xử vụ kiện của Philippines đối với tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở biển Đông. Bắc Kinh vẫn giữ lập trường không tham gia vụ kiện, song có thể nói đây là thất bại về mặt pháp lý đầu tiên đối với Trung Quốc.
-Tháng 11: Trong hai ngày liên tiếp từ 8-9/11, Mỹ điều máy bay ném bom B-52 tới gần các đảo Trung Quốc xây dựng ở biển Đông nhằm tiếp tục thể hiện quan điểm bảo vệ quyền tự do hàng hải và hàng không trong khu vực.

-Tháng 12: Mỹ triển khai máy bay P8-Poisedon ở Singapore từ ngày 7-14/12, tiếp tục chọc giận Trung Quốc. Tới giữa tháng 12, Lầu Năm Góc tuyên bố việc máy bay ném bom B-52 của Mỹ ngày 10/12 áp sát Đá Châu Viên, nơi Trung Quốc cũng xây dựng một đảo nhân tạo, là hành động “vô tình” trong khi đang làm nhiệm vụ.

Hoạt động xâm chiếm và cải tạo trái phép của Trung Quốc ở biển Đông. Ảnh tư liệu

"Sóng ngầm" còn kéo dài

Các cuộc đàm phán về Bộ Quy tắc ứng xử ở biển Đông (COC) vẫn chưa thực sự có nhiều chuyển biến đáng kể trong năm 2015. Trên thực tế, ASEAN và Trung Quốc mới chỉ thống nhất chung về hình thức của bộ quy tắc này, song các điều khoản chi tiết vẫn đang được bàn bạc. Các nước ASEAN muốn có một COC mang tính ràng buộc chặt chẽ song đây là điều mà Trung Quốc phản đối.

Mỹ từ trước tới nay vẫn luôn khẳng định đứng ngoài các tranh cãi về chủ quyền trong khu vực, song trước lời kêu gọi của các đồng minh và nguy cơ tầm ảnh hưởng cũng như sức mạnh quân sự trong khu vực bị đe dọa bởi sự nổi lên của Trung Quốc, Mỹ đã gia tăng can dự. Những tuyên bố cứng rắn, khẳng định sẽ tiếp tục tiến hành các cuộc tuần tra nhằm bảo vệ quyền tự do hàng hải và hàng không trong khu vực, hay các cam kết và hỗ trợ quân sự dành cho các đồng minh và đối tác trong khu vực như Philippines và Việt Nam, càng cho thấy quyết tâm của Washington trong việc kiềm chế tham vọng của Bắc Kinh.

Đáng nói là Tuyên bố chung của Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN kết thúc ngày 6-8 đã có những ngôn từ và nội dung cứng rắn hơn nhằm phản đối các hành vi hung hăng của Trung Quốc. Các nước có liên quan đã liên kết, nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược để cùng nhau tìm sự ủng hộ và trợ giúp của các nước ngoài khu vực có khả năng như Mỹ, Nhật, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia và vài nước châu Âu như Anh, Đức và Pháp. Sự nhập cuộc của Indonesia vào "cuộc chiến trên biển" cũng rất quan trọng vì vai trò của nước này ở Đông Nam Á và Ấn Độ Dương là rất lớn. Dẫu vậy, những tranh cãi và những cuộc thương lượng xung quanh tranh chấp ở biển Đông sẽ còn kéo dài.

Minh Tâm