Sắp chữ thành thơ: Một trò chơi tao nhã của người xưa

Chuyện kể rằng, năm 1913 – năm Duy Tân thứ 7 – ông Nguyễn Văn Mại được bổ làm Bố chánh Nghệ An. Ngày Mồng một tháng Chạp là ngày ban sóc (tức là phát lịch mới), ông mời các phủ huyện, thân hào, nhân sĩ, sĩ tử đến dự. Ông đề ra 8 chữ, phải sắp xếp thành một câu lục bát. Tám chữ đó là: núi – sông– bông– cỏ– trong– ngoài– đài– xuân. Và 14 chữ khác, cũng yêu cầu sắp xép thành một câu lục bát: Cỏ – xuân – thổi –rượu –ra –say –mùi – nắng – hoa –màu –nấu –nem –mưa –nhuần

Ông cho người viết các chữ đó vào trong phong bì, niêm phong lại gửi cho các cử tú trong hạt và cho phán sự các tòa; đồng thời cho viết các chữ ấy trong hai bức liễn, cuộn tròn treo trước công đường. Nếu ai sắp xếp được thành hai câu lục bát thì viết bỏ vào phong bì gửi đến ty Bố Chánh. Trong một tháng đã có gần 300 phong bì trả lời được gửi đến ty Bố Chánh. Ông Nguyễn Văn Mại cất giữ cẩn thận.

Ảnh minh họa

Đến ngày Mồng ba Tết năm ấy, tồ chức “Thưởng xuân đàn” trước công đường dinh Bố Chánh để mở phong bì các câu trả lời gửi về. Các quan phủ huyện, nhân sĩ, sĩ tử về dự đông đúc.

Quan Tổng đốc Nghệ An lúc ấy là ông Đoàn Đình Nhàn được mời làm chủ tọa, quan Án sát là ông Hoàng Xuân Sanh được mời làm phó chủ tọa việc mở phong bì giải đáp. Tiệc rượu được bày ra trong 5 căn nhà của công đường. Hai ông Hậu bổ lần lượt mở phong bì của những người gửi tới và xướng lên. Mở đọc những câu giải đáp xong thì tiệc rượu cũng vừa xong. Quan lãnh binh sai ban nhạc đánh thổi một hồi để mừng cho người giải đáp đúng.

Ông Đào Thủy Thạch giải đúng câu thứ nhất:

Đài xuân xuân núi xuân sông

Xuân bông xuân cỏ xuân trong xuân ngoài.

Người giải đúng câu thứ hai là ông Nguyễn Thúc Đòng, huấn đạo huyện Yên Thành.
Câu giải đúng là:

Nắng mưa nấu thổi nên xuân

Cỏ say màu rượu, hoa nhuần mùi men.

Chỉ là một trò chơi để thưởng xuân nhưng rất tao nhã. Hai câu thơ ghép được từ những chữ rời rạc của ông Nguyễn Văn Mại nêu ra rất giàu hình ảnh, rất thơ và cho ta cảm nhận được mùa xuân đang về rộn ràng trên quê hương.

Lô Giang Tiểu Sử là cuốn sách viết bằng chữ Hán do cụ Tiểu Cao Nguyễn Văn Mại viết về cuộc đời mình. Người đọc có thể tìm thấy trong sách những tư liệu quý về lịch sử trong giai đoạn từ 1858 đến 1926 dưới triều nhà Nguyễn. Sách do ông Nguyễn Hy Xước dịch và ấn hành năm 1961.

Trần Văn Thọ (lược kể)