Săn gà 'tiến Vua' ở Thái Bình

Gốc tích gà “tiến Vua”

“Gà Tò - Lợn Tó - Vó Vân Đồn", câu ca dao xưa dùng để nói về những đặc sản của vùng đồng bằng sông Hồng phù sa màu mỡ. Ngoài một số sản vật nổi tiếng như: ổi bo, bánh cáy, gỏi cá Vũ Thắng, gỏi nhệch Thái Thụy... Thái Bình còn được người ta biết đến là nơi có giống gà Tò nổi tiếng.

Chuyện kể lại rằng, dân làng Tò, xã An Mỹ ngày xưa đã có công giúp Vua đánh giặc, lập công lớn, được nhà Vua ban tặng cho một giống gà đặc biệt quý hiếm nuôi, để hàng năm dâng lên Vua, rồi cũng từ đây người dân đã lấy tên làng đặt cho giống gà, từ đó tên gọi gà Tò ra đời.

Vượt đường xa hơn 100km, chúng tôi tìm về Quỳnh Phụ để mục sở thị giống gà nổi tiếng này. Như mò kim đáy bể, hỏi thăm những hộ đang nuôi giữ giống gà này đều bặt vô âm tín, có người còn bảo chúng đã bị tuyệt chủng từ lâu.

Gà Tò nuôi thả tự nhiên cho thịt ngon nhất. Đây được xem là loại gà "tiến Vua" tồn tại trong lịch sử của làng

Đem thắc mắc tìm đến các bậc cao niên trong làng với hi vọng mong manh, chúng tôi may mắn được biết giống vật tiến Vua giờ còn nhưng ít lắm.

Cụ Nguyễn Văn, người dân gốc làng Tò kể lại: “Xưa kia gà Tò cao và to lắm, gà mái nặng 4-5 kg/con, gà trống nặng 7-8kg/con, cao lớn, trứng to phải bằng cái bát ăn cơm. Mỗi khi có việc trọng đại, bất đắc dĩ thì 3 – 4 gia đình chung nhau làm thịt một chú gà trống là sang lắm rồi”.

Thịt gà Tò vốn ít mỡ, da dày và giòn, thơm ngon lại đậm đà mà không có một giống gà nào sánh được. Cụ Văn vừa kể vừa nhẩm tính số nhà nuôi gà Tò hiện nay chỉ đếm được trên đầu ngón tay.

Qua thời gian, một số đặc điểm của giống gà quý hiếm này bị thay đổi do ngoại cảnh khách quan.

Chân gà Tò phủ đầy lông từ dưới lên

Ngoại hình gà Tò có thân hình chắc, khỏe, chân cao. Gà mái trưởng thành có lông màu đỏ pha lẫn màu vàng đen, đặc biệt các kẽ chân có màu đỏ, rọc chân có 2 vạch đỏ nhạt, có 2 hàng vảy xếp song song. Cách nhận biết gà Tò cũng rất dễ, gà con mới nở thì ở đôi chân đã có một lớp lông phủ đầy từ dưới lên. Gà Tò là giống dễ nuôi ăn tạp, thích nghi với môi trường chăn thả tự nhiên và tự chúng kiếm mồi.

Điều đặc biệt hơn là chúng có khả năng miễn dịch bệnh rất cao. Nuôi trong điều kiện chăn thả tự nhiên một con gà mái phát triển bình thường thì khoảng 4 tháng tuổi cho trọng lượng 1,6kg - 2kg, với gà trống nặng 2,5kg - 3kg. Con mái khi đến thời kỳ sinh sản khối lượng đạt 2 - 2,2 kg/con. Mỗi lần đẻ 15-18 quả/đợt; Sản lượng trứng 130-150 quả/năm. Sau mỗi đợt đẻ nghỉ 5 – 7 ngày lại đẻ tiếp.

Đây là một trong những điểm đặc biệt rất quý của giống gà Tò. Gà Tò có đôi chân to chắc, cao, khi ấp dễ đè vỡ trứng và dẫm chết con khi mới nở. Gà này không "ấp bóng" như gà Ri. Từ một số đặc điểm nêu trên có thể thấy, gà Tò là một giống gà địa phương quý hiếm.

Ngày 19/2/ 2005, Ban kiểm định giống gà Tò, do PGS – TS Hoàng Văn Tiệu - Phó Viện trưởng Viện Chăn nuôi Quốc gia, chủ nhiệm đề án: "Bảo tồn nguồn gen vật nuôi Việt Nam" làm trưởng đoàn, đã tiến hành kiểm định giống gà Tò tại làng Tò xã An Mỹ - Huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình. Kết quả kiểm định đưa ra kết luận: Gà Tò là vật nuôi quý hiếm, nằm trong danh mục bảo tồn nguồn gen quốc gia.

Gà đẻ…ra vàng

Theo chỉ dẫn của cụ Văn, chúng tôi tìm đến nhà anh Vũ Khắc Huyên ở thôn Tô Đàm, xã An Mỹ người hiện đang giữ “kỷ lục” về số gà Tò.

Anh Huyên cho biết, sinh ra đã thấy mấy con gà từ mấy đời để lại, các cụ bảo đấy là giống gà quý giữ lại mà nuôi chứ đừng bán sạch. Các chú đến không đúng dịp rồi, nhà tôi vừa bán 50kg cho lái buôn.

Hiện anh Huyên đang có 20 con loại 3 kg (3 kg/ 1con) và gần 50 con gà Tò mới 20 ngày tuổi. Cũng theo anh Huyên, giống gà này chỉ thích nghi với môi trường sống nơi đây.

Giống gà Tò không những quý hiếm, thịt ngon, ít mỡ, rắn chắc mà còn cho giá trị thu nhập cao hơn các giống gà khác. Cứ đến mỗi dịp ngày lễ, ngày rằm hay ngày tết, các lái buôn từ Nam Định, Hải Phòng, Hà Nam…lại đổ về đây đặt hằng trước cả tuần may ra mới có. Giá gà là 150 000đồng/ 1kg và luôn giữ được giá cao hơn so với các loài gà khác. Gà con sinh ra khoảng 15 ngày tuổi được bán với giá 30 nghìn/1 con.

Anh Huyên bên con gà Tò trưởng thành 4 kg.

Chị Nguyệt vợ anh Huyên chỉ tay về cái ti vi mới và cái tủ vừa mua: “Tất cả đều từ gà mà có đó chú à! Hai thằng con đang học nghề ở trên thành phố Thái Bình cũng trông chờ vào mấy con gà con qué đó, làm nông mà không chăn nuôi thì lấy gì mà cho con học ”.

Anh Tiệp cách không xa nhà anh Huyên cũng đang “ăn ké” lộc Vua ban này dốc bầu tâm sự, gà Tò bây giờ không được cao lớn như trước nữa nhưng là giống quý. Trong làng chỉ còn được mấy hộ nuôi vì việc nhân giống loài này cũng gặp nhiều khó khăn với lại giống quý người ta không bán.

Với anh Tiệp có được cơ ngơi nhà cửa khang trang, có xe máy như hôm nay cũng là nhờ vào mấy con gà lông lá xù xòa đó. Cũng theo anh Tiệp thì giống gà tuy dễ nuôi nhưng để có được năng suất cao, chất lượng thịt ngon thì phải là người “gia truyền” mới có kinh nghiệm phân loại con nào nuôi lấy thịt, lấy trứng hay để nhân giống. Giống gà này nuôi chăn thả tự nhiên sẽ cho chất lượng thịt tốt nhất.

Anh Đam, chàng trai trẻ vừa mới lập gia đình cười, khoe với chúng tôi “nhà các cụ nghèo (bố mẹ hai bên), cưới nhau ra ở riêng chẳng có gì cho làm vốn đành bắt mấy con gà nhép làm của “hồi môn” ấy thế mà giờ có bạc triệu vẫn đang để dành đấy anh ạ! Ít tháng nữa vợ sinh, em mới cho chúng theo mấy bà lái buôn lên thành phố”.

Không riêng gì anh Huyên, anh Đam hiện nay nhiều người dân ở làng Tò, xã An Mỹ đang ăn nên làm ra nhờ giống gà này.

Hứa Phương-Kế Toại

Theo Bưu Điện Việt Nam