Nguyễn Đình Thi và bài hát “Người Hà Nội”

Riêng trong âm nhạc, chỉ với 2 bài hát Diệt phát xít và Người Hà Nội , Nguyễn Đình Thi cũng xứng đáng được tôn vinh là một trong những nhạc sĩ nổi tiếng nhất của nước ta. ( Ngoài 2 bài này, ông còn sáng tác phần lời của 2 ca khúc Nhớ (nhạc Hoàng Vân) và Lá đỏ (nhạc Hoàng Hiệp) đều rất quen biết với công chúng yêu âm nhạc. Nguyễn Đình Thi sáng tác Người Hà Nội vào năm 1947. Đó là thời điểm hết sức khó khăn của nhân dân ta, khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp vừa mới được lãnh tụ Hồ Chí Minh phát động( ngày 19/ 12/ 1946). Chúng ta vẫn gọi đây là giai đoạn phòng ngự với việc thực hiện vườn không nhà trống ở những nơi giặc xâm chiếm để cản bước tiến của chúng. Tại Thủ đô Hà Nội, chiến lũy được dựng lên ở nhiều đường phố và những đội quân cảm tử đã sẵn sàng tất cả cho Tổ Quốc quyết sinh. Cả thủ đô ngập trong máu lửa và hừng hực lòng căm thù, sôi sục ý chí quyết chiến quyết thắng. Vậy mà mở đầu bài hát, nhạc sĩ đã không phản ánh ngay điều đó ( ông dành biểu hiện ở phần sau của tác phẩm) mà như người họa sĩ phác họa một gam màu thật tươi sáng về Thủ đô ngàn năm văn vật: “Đây Hồ Gươm, Hồng Hà. Hồ Tây. Đây lắng hồn núi sông ngàn năm. Đây Thăng Long, đây Đông Đô, đây Hà Nội mến yêu…”. Nét nhạc ở phần đầu dàn trải thoáng đãng, đã được vút lên gieo vào lòng người nghe cái gì đó thật linh thiêng thanh cao với việc nhắc lại những cái tên của Thủ đô từng mang trong quá khứ. Có thể coi đó như một khúc trổ, như sự chuẩn bị về tâm ký, cảm xúc cho người nghe để ngay sau đó đón nhận bức tranh hoành tráng của Thủ đô lửa máu: “ Hà Nội cháy khỏi lửa ngập trời. Hà Nội hồng ầm ầm rung. Hà Nội vùng đứng lên! Sông Hồng reo! Hà Nội vùng đứng lên!”Sau chuỗi âm thanh “Hà Nội mến yêu” kết thúc đoạn trổ như vừa nói gieo vào lòng người tình cảm tha thiết sắt son là 1 quãng 6 được tác giả tạo dựng khá đột ngột theo hướng vút lên: “ Hà Nội cháy”. Và âm thanh “cháy” lại được ngân dài diễn tả cuộc chiến đấu đã bắt đầu, giờ quyết liệt đã điểm. Xin tạm thời quên đi những êm đềm, hào hoa của Hà Nội vui tươi vàng son, với những “ nước Hồ Gươm xanh thắm lòng, bóngTháp Rùa thân mật êm ấm lòmg”, những “tíu tít gánh gồng đây ô Chợ Dừa, kia ô Cầu Dền”và những “ bồi hồi chàng trai, những đôi mắt nào…” để bước vào cuộc kháng chiến trường kỳ gian khổ theo hiệu triệu của vị cha già dân tộc. Người Hà Nội là một bài hát được tác giả viết ở hình thức khá tự do, không tuân thủ một khuôn mẫu, kiểu, dạng (mo de) nào trong những khúc thức quen thuộc thường quy định cho thể ca khúc. Có thể coi đó là một trường ca, giống như trường ca Sông Lô của Văn cao . (Sau này, các nhạc sĩ ít trở lại hình thức ca khúc này, ngoại trừ Bài ca người thợ mỏ của Hoàng Vân sáng tác những năm 60 của thế kỷ trước). Bài hát của Nguyễn Đình Thi không hoàn toàn theo cái tuần tự kết cấu thông thường mà nhiều người viết trường ca vẫn làm: Mở đầu là Hà Nội thơ mộng, tiếp theo là khói lửa chiến đấu, rồi kết thúc là chiến thắng ca khúc khải hoàn. Tất nhiên cái lô gíc đó là hoàn toàn hợp lý. Và trên đại thể, tác giả Người Hà Nội cũng tuân thủ. Nhưng ông cũng rất sáng tạo khi cho đan xen trong bài hát của mình những cảnh của quá khứ và hiện tại, những chi tiết hình ảnh của Thủ đô yên vui và chiến tranh khói lửa. Xử lý này đã đem đến cho người nghe những xúc cảm phong phú, đa chiều… Xin được nhắc lại rằng tác giả sáng tác bài hát này vào lúc cuộc kháng chiến chống Pháp vừa mới bắt đầu. Hà Nội lúc ấy đang bề bộn, ngút trời đạn lửa. Vậy mà lãng mạn thay, ông đã hình dung tới một Hà Nội chiến thắng không xa. Và khúc khải hoàn của Nguyễn Đình Thi trong bài này không phải là một kết cục bình thường như mọi cuộc chiến thắng mà thật đặc biệt. Ở đó có sự hiện diện bằng hình ảnh vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc, trong đó nổi bật là đôi mắt sáng và mái tóc bạc phơ của Người cùng với một nụ cười- nụ cười của cả nước non và nụ cười của người cha vĩ đại. Và khép lại một bài hát dài chỉ còn lại tiếng cười- tiếng cười của ngày về chiến thắng. Tiếng cười vang, rạng rỡ ấy lại được ngập trong một rừng cờ tạo nên bức tranh hoành tráng về tầm vóc, tư thế của Thủ đô Hà Nội- cũng đồng thời là cả dân tộc Việt Nam. Một lần tiếp xúc với Nguyễn Đình Thi, tôi được ông cho biết: Mặc dù đã có bài Diệt phát xít ra đời trước Cách mạng tháng 8/1945 đã rất nổi tiếng nhưng ông không nghĩ mình là nhạc sĩ mà tự cho mình chỉ là người yêu thích âm nhạc. Đến năm 1947, với tình yêu Hà Nội da diết, ông tràn ngập cảm xúc trước Thủ đô ngút trời khói lửa, gồng mình lên bước vào cuộc kháng chiến, ông muốn vẽ một bức tranh toàncảnh đó, nhưng bằng âm thanh chứ không bằng màu sắc. Ông viết nhanh đến nỗi không ghi ra giấy kịp cảm xúc của mình. Những nốt nhạc cứ tuôn trào trên phím đàn. và đến khi hoàn thành, ông tự thấy bài hát quá dài, rất muốn cắt bớt cô lại cho hàm súc, gọn gàng hơn, nhưng không biết cắt chỗ nào, vì cảm xúc liền mạch thông suốt. Cuối cùng ông đành cứ để như vậy... Từ khi ra đời đến nay, Người Hà Nội luôn phát huy tác dụng ở mọi thời điểm lịch sử. Đó là một trong những tác phẩm âm nhạc có giá trị lớn nhất viết về Thủ đô. Hai nét hào hoa và anh hùng luôn là đặc điểm của Hà Nội, củangười Thủ đô đã được biểu hiện hài hòa nhuần nhuyễn trong bài hát. Các thế hệ người Việt Nam sau này có thể có nhiều người không biết đến cái tên Nguyễn Đình Thi, nhưng chắc chắn ai cũng biết và ưa thích NgươìHà Nội. Đó là hạnh phúc lớn nhất của người sáng tác mà không niềm vinh quang nào có thể thaythế. Nguyễn Đình San