Con kênh xanh xanh

Trong kho tàng ca khúc hiện đại Việt Nam, bài hát “Con kênh xanh xanh” của nhạc sĩ Ngô Huỳnh là một bài hát khá độc đáo. Trước hết, đây là một bài hát có thể nói không người Việt Nam nào là không biết, và rất nhiều người nhất là lớp công chúng có tuổi - đã thuộc từ rất lâu. Thứ hai, bài hát viết về vùng Nam bộ mà bất cứ ai, dẫu ở bất cứ nơi nào trên Tổ quốc Việt Nam từ cực Bắc Đồng Văn, đến cực Đông Bắc Móng Cái, rồi vào miền Trung với “khu 5 dằng dặc”, Tây Nguyên, Kon Tum, Đắk Lắk... đều cảm thấy thân quen như là của chính nơi mình đang gắn bó. Thứ ba, giai điệu bài hát đẹp, giàu sức biểu cảm đến mức người ta đã chuyển soạn nó sang rất nhiều hình thức trình diễn khác: hợp xướng không nhạc đệm (acapella), các nhạc cụ độc đáo, dàn nhạc diễn tấu (cả cổ truyền và hiện đại). Thứ tư, tác giả bài hát hầu như chỉ có mỗi “Con kênh xanh xanh”, nhưng lại là tác phẩm để đời, nổi tiếng vào bậc nhất. Nếu ai có dịp đến Nam bộ, nhất là những tỉnh miền Tây sẽ thấy một hệ thống kênh rạch chằng chịt như bàn cờ trên khắp các xóm, ấp. Ngoại trừ quốc lộ, tỉnh lộ phải có đường cho các loại xe chạy, còn thì ở Nam bộ, giữa các ấp, thậm chí các huyện, người ta đi lại chủ yếu bằng xuồng, ghe trên kênh. Bây giờ có khác do hệ thống đường xá được mở mang thêm nhiều. Nhưng lúc nhạc sĩ Ngô Huỳnh sáng tác bài hát (1949), tình hình phổ biến là như vậy. Và nếu bạn có dịp ngồi trên ghe, xuồng lướt trên các dòng kênh nơi đây mới cảm nhận hết cái hay, cái đẹp của “Con kênh xanh xanh”. Bài hát được viết bằng tiết tấu của nhịp 3/8 là loại nhịp tạo cảm giác nhịp nhàng, đung đưa. Cách tiến hành giai điệu cũng hết sức bình dị: Những quãng giai điệu đều bình ổn, không có những bước nhảy đột biến tạo cảm giác êm ả, bằng phẳng. Âm hình tiết tấu cũng chủ yếu là các nốt đen và móc đơn, ngoại trừ những nốt đơn được hát luyến bằng hai nốt móc kép. Giai điệu ấy đã rất phù hợp, hài hòa với lời ca đậm chất thơ, vẽ nên một bức tranh đồng quê mang rõ màu sắc Nam bộ không thể lẫn lộn với bất cứ vùng nào: “Con kênh xanh xanh, những chiều êm ả nước trôi. Đêm đêm trăng lên theo dòng buồm căng gió xuôi. Con kênh xanh xanh những mùa sen nở khắp nơi…”. Nghe những đường nét âm nhạc rất đẹp, rất điệu đà, người ta cảm nhận được vẻ huyền diệu của thiên nhiên trong đó hiện rõ màu sắc của ánh trăng và vị thơm ngát của hương sen. Sang đoạn 2 (đoạn B), tiết tấu bài hát được xử lý có chút xíu thay đổi: Xuất hiện những nốt móc đơn có chấm dôi kế tiếp là những nốt móc kép tạo cho tiết tấu biến động khẩn trương hơn khi tác giả miêu tả những chiếc thuyền lướt trên kênh (có thể là thuyền của du kích hoạt động hoặc của những người nông dân): “Thuyền ai lướt qua hàng chuối với bờ kênh. Thuyền ai lướt qua bông lúa thướt tha...”. Bài hát được tổ chức ở dạng khúc thức thể 3 đoạn (ABA) trong đó thủ pháp nhắc lại và mô phỏng được triệt để sử dụng khiến người nghe rất dễ nhớ, dễ thuộc. Cần thấy là đoạn 1 và 3 là sự lặp lại nguyên xi, trong đó câu 2 lại lặp nguyên xi câu 1. Sự cô đọng, tiết kiệm đến mức triệt để âm hình tiết tấu ấy không làm bài hát bị nhàm mà ngược lại tạo cho ta cảm giác rất phong phú của giai điệu và nhanh chóng ấn tượng được ngay vẻ độc đáo, quyến rũ của bài ca. Đó là sự cao tay của tác giả, bởi chỉ cần non kém một chút, ca khúc sẽ ngay lập tức trở nên dông dài, tầm thường. Cũng thật thú vị là giữa những ngày nóng bỏng nhất của cuộc kháng chiến chống Pháp ở Nam bộ, một bài hát thật mượt mà về quê hương xứ sở đã ra đời, góp phần bồi dưỡng thêm tình yêu quê hương, đất nước cho các chiến sĩ, cổ vũ động viên họ chiến đấu để chiến thắng. Trong âm nhạc, không chỉ những bài hát sục sôi khí thế, hào hùng thúc giục người ta tiến lên phía trước có tác dụng, bên cạnh đó không thể thiếu những bài hát trữ tình dịu dàng như những lời vỗ về của người mẹ - mẹ QUÊ HƯƠNG - đối với những đứa con thân yêu đang cầm súng. “Con kênh xanh xanh” chính là những lời ân tình dịu mát, đằm thắm ấy. Bài hát như một dải lụa đẹp, một viên ngọc sáng và mãi ngân vang trong tâm khảm của mọi thế hệ người Việt Nam./. Nhạc sỹ Nguyễn Đình San (Báo TNVN)