Cổ Nhơn, trò chơi dân gian hấp dẫn ở Bình Định

Cổ Nhơn được tổ chức từ 30 đến hết mùng 5 tết. Khắp đường phố, ở đâu cũng thấy treo bảng bán Cổ Nhơn và người chơi bàn luận rộn ràng. Ban tổ chức ra thai, người chơi dựa vào thai luận bàn để đoán con đề là con gì. “Thai” là bốn câu thơ lục bát hoặc thất ngôn tứ tuyệt. Đầu buổi ra để người chơi dựa vào đó đoán con đề. Con đề được chọn một trong 36 con trong bảng tịch, treo trên cây nêu đầu buổi giữa trung tâm văn hóa, có cờ hội. Cuối buổi hạ nêu, mở đề. Quá trình đó gọi là Thai (thai nghén, đẻ). Nội dung câu thai rất rộng, bàn từ cổ chí kim, từ điển tích đến tuyên truyền pháp luật, người ra thai phải thông sử sách, giỏi về chữ nghĩa; người tham gia chơi cũng phải biết để bàn luận. Đối tượng, số lượng tham gia không hạn chế. Có thể là trẻ con đánh một vài ngàn đồng với cách suy luận của trẻ con; thanh niên, người cao tuổi, phụ nữ, nông dân hay trí thức đều có cách suy luận của mình. Sau khi xổ, người cầm tịch phải đưa ra cái lí, cách luận của mình. Nếu ai có cách giải hay hơn thì được thưởng. Không giống như xổ số, người đánh trúng không phải đỏ đen, may mắn mà là người luận có lý nên trước khi đánh cổ nhơn người chơi bàn rất kỹ, người bán tịch thường là người biết bàn, luận về thai sao cho có lý để thu hút người chơi. Cuộc chơi là cuộc đấu trí, thi tài giữa người chơi và người xổ nhưng không phải là thi tài cao thấp mà kiểu kẻ giỏi trốn người giỏi tìm. Ví dụ câu thai: Quan Công, Lưu Bị, Trương Phi/ Đào viên kết nghĩa sá gì thấp cao/ Khổng Minh mưu trí lược thao/ Chu Du bái phục, quân Tào Hoảng kinh. Người chơi có thể luận ra Tam hòe (con khỉ) dựa vào cơ sở ba anh em kết nghĩa, có thể luận Nguyệt Bửu (con thỏ) dựa vào sự tài trí, luận Thái bình (rồng nằm) vì Khổng Minh là ngọa long tiên sinh… Người xổ thì chọn Tất Khắc (con chuột) dựa vào chiến thắng như chẻ tre của Khổng Minh là quân Tào hoảng sợ. Cách luận nào cũng có lí lẽ riêng tạo sự đa dạng, phong phú. Người luận đúng không chỉ vui vì được thưởng (1/25) mà còn được đám đông đông tán thưởng là luận hay. Chính yếu tố này tạo sự thu hút đặc biệt của trò chơi Cổ nhơn. Hai ảnh trên: Đầu buổi, câu thai được Hội xổ Cổ Nhơn đưa ra. Con đề được chọn 1 trong 36 con trên bảng tịch bỏ vào hộp niêm phong. Hộp được kéo lên đầu buổi, có sự giám sát chặt chẽ. ...Và được kéo lên cây nêu. Các đại lý ghi câu thai treo bảng để thu hút người chơi. Hai ảnh trên: Người chơi bàn luận, chọn một hoặc vài con để đánh. Trẻ con cũng háo hức tham gia. Hộp đựng con đề được hạ nêu vào cuối buổi. Công bố con đề và giải thích cách lý giải của người xổ trước đám đông. Trường Đăng