Bảo vệ sự đa dạng ngôn ngữ - gìn giữ giá trị của thế giới

(ĐCSVN) –

Mỗi tháng, thế giới mất đi hai ngôn ngữ (Ảnh: unesco.org)

Theo quyết định của UNESCO, ngày 21 tháng 2 được chọn là Ngày tiếng mẹ đẻ quốc tế nhằm nhận thức rõ rệt về tầm quan trọng của sự phong phú, đa dạng về ngôn ngữ. Lịch sử của ngày này bắt nguồn từ sự kiện: vào 21/2/1952 ở Dhaka, thủ phủ của Bangladesh (khi đó là Đông Pakistan), cảnh sát đã xả súng vào đoàn sinh viên đang tuần hành yêu cầu nhà cầm quyền công nhận tiếng Bengal là ngôn ngữ chính thức, làm 4 người thiệt mạng. Sự kiện này dẫn đến một phong trào phản đối dữ dội trên cả nước, kết quả là đã buộc nhà cầm quyền phải công nhận tiếng Bengal (ngang với tiếng Urdu).

Trong suốt hơn 10 năm vừa qua, Ngày kỷ niệm này được tổ chức tại khắp nơi trên thế giới với mong muốn thúc đẩy sự phát triển đa dạng ngôn ngữ và văn hóa cũng như giáo dục ngôn ngữ, đồng thời giúp phát triển nhận thức về đa dạng ngôn ngữ và văn hóa dựa trên sự hiểu biết, khoan dung và đối thoại.

Hiện nay, trên thế giới có gần 7.000 thứ tiếng khác nhau song số lượng ngôn ngữ được nói trên trái đất giảm nhanh. Theo đánh giá của UNESCO, có khả năng đến cuối thế kỷ XXI, số lượng các thứ tiếng khác nhau sẽ giảm còn một nửa. Mỗi tháng, trên thế giới biến mất hai ngôn ngữ, mà phần đông là những thứ tiếng của các dân tộc thiểu số. Có tới 96% ngôn ngữ chỉ được 4% dân số thế giới nói.

Ngôn ngữ đóng một vai trò quan trọng trong quá trình phát triển bởi nó đảm bảo sự đa dạng về văn hóa và giúp các nền văn hóa có thể giao thoa, trao đổi với nhau. Ngôn ngữ cũng giúp tăng cường hợp tác, xây dựng xã hội tri thức toàn diện, bảo tồn các di sản văn hóa và tạo điều kiện tiếp cận với một nền giáo dục có chất lượng tốt cho mọi người. Mỗi tiếng nói đều là nguồn ngữ nghĩa độc đáo để hiểu, viết và mô tả thực tế thế giới. Tiếng mẹ đẻ cùng với sự đa dạng của ngôn ngữ có ý nghĩa quan trọng để xác định bản sắc của các cá nhân như là nguồn sáng tạo và phương tiện để biểu hiện văn hóa, đảm bảo sự phát triển lành mạnh của xã hội.

Việt Nam là một quốc gia độc lập, thống nhất, đa dân tộc và vì vậy cũng là quốc gia có nhiều ngôn ngữ. Trong suốt quá trình lịch sử dựng nước, giữ nước và phát triển đất nước, việc bảo tồn và phát huy sự trong sáng của tiếng Việt cũng như các ngôn ngữ dân tộc khác luôn được xem là nhiệm vụ của mỗi người dân Việt Nam. Tiếng Việt như là một ngôn ngữ luôn gắn liền với sự phát triển của xã hội Việt Nam, chịu tác động to lớn và mạnh mẽ của các tiến trình phát triển của Việt Nam. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh, Thủ tướng Phạm Văn Đồng luôn chú trọng việc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt và giáo dục nhân dân phải làm cho tiếng nói, chữ viết ngày càng thêm đẹp, thêm phong phú, hiện đại…

Nhiều công trình nghiên cứu trên thế giới đã khẳng định ngôn ngữ tiếng Việt rất phong phú và luôn luôn phát triển. Cho tới thời điểm hiện tại, thế giới nói chung và người dân Việt Nam chúng ta nói riêng đều không thể phủ nhận vai trò quan trọng của tiếng Việt cũng như sự phát triển mạnh mẽ của ngôn ngữ này. Trong quá trình phát triển, rất nhiều từ mới, cụm từ mới, thuật ngữ mới thuần Việt đã được ra đời và phục vụ tốt hơn công việc giao tiếp, diễn đạt ý tưởng và phát triển kinh tế, xã hội, khoa học. Tiếng Việt không chỉ thu hút bằng âm sắc trầm bổng và trữ tình mà còn ở chiều sâu của ngữ nghĩa.

Gìn giữ sự trong sáng của tiếng Việt là trách nhiệm của mọi công dân Việt Nam (Ảnh: Hải Lê)

Trong những năm trở lại đây, song hành với quá trình toàn cầu hóa nói chung là “toàn cầu hóa văn hóa” và “toàn cầu hóa ngôn ngữ”. Đó là một thực tế không thể tránh khỏi. Quá trình giao thoa về ngôn ngữ diễn ra mạnh mẽ khiến tiếng Việt cùng lúc phải “cạnh tranh” với nhiều ngoại ngữ khác. Bên cạnh đó, dưới tác động của quá trình đô thị thị hóa, của nền kinh tế thị trường, sự di chuyển liên tục của dòng người giữa ba miền Bắc-Trung-Nam, giữa các vùng trong một miền, giữa nông thôn và thành thị,..., thành phần dân cư, dân tộc cũng đã và đang bị xáo trộn, đan xen. Theo đó, tiếng Việt cũng có những thay đổi đáng kể, đó là sự phân bố về vị thế, chức năng giữa tiếng Việt chung với các tiếng Việt phương ngữ, sự phân bố lại về ngôn ngữ tộc người,...

Không thể phủ nhận rằng trong bối cảnh hội nhập đang diễn ra mạnh mẽ như hiện nay, sự phát triển của ngôn ngữ, trong đó có tiếng Việt luôn luôn có tính hai mặt: tích cực và tiêu cực. Đó là một vấn đề tất yếu nên thay vì cản trở hay phản đối, lên án thì chúng ta nên mạnh dạn đối mặt. Và vấn đề đặt ra là làm thế nào để phát huy đến mức tối đa mặt tích cực và hạn chế đến mức thấp nhất mặt tiêu cực của nó. Nên chăng, thay vì biệt lập hóa tiếng Việt, hạn chế sự giao thoa, hội nhập với các loại ngôn ngữ khác, chúng ta nên định hướng và gìn giữ sự giao thoa đó diễn ra đúng hướng, chừng mực và hiệu quả, góp phần củng cố và phát triển vị thế của nền văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế cũng như góp phần vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội của nước ta.

Đúng như bà Bokova đã nói, “việc xây dựng một ngôn ngữ thực sự phải được bắt đầu bằng việc tôn trọng tất cả các ngôn ngữ. (…) Sự đa dạng về ngôn ngữ là tài sản chung của chúng ta… Chúng ta phải sử dụng nó để mang lại lợi ích cho tất cả mọi người”.

“Tiếng nói là thứ của cải vô cùng lâu đời và vô cùng quý báu của dân tộc. Chúng ta phải giữ gìn nó, quý trọng nó nhằm làm cho nó phổ biến ngày càng rộng khắp. Của mình có mà không dùng, lại đi mượn của nước ngoài, đó chẳng phải là đầu óc quen ỷ lại hay sao?” (Chủ tịch Hồ Chí Minh).